Εφαρμογές της ιστορίας της τέχνης στη διδασκαλία των μαθημάτων του φιλολόγου στη μέση εκπαίδευση

Το μάθημα στοχεύει στην περαιτέρω εξοικείωση των φοιτητών με τη γλωσσική μορφή, τις τεχνικές, τις ιδιοτυπίες και το περιεχόμενο των ιστοριογραφικών κειμένων στη διαχρονία τους, από τον Ηρόδοτο μέχρι τον Παπαρρηγόπουλο. Μέσα από την ανάλυση μορφής και περιεχομένου αντιπροσωπευτικών αποσπασμάτων από μια πληθώρα ιστοριογράφων/ιστορικών επιχειρείται η ενίσχυση της ικανότητας των φοιτητών να μελετούν, να κατανοούν και να αξιοποιούν ως πρωτεύουσες πηγές τα ιστοριογραφικά κείμενα από το πρωτότυπο. Η επιλογή των δεκατριών κειμένων που εμπεριέχονται στο Ανθολόγιο είναι ενδεικτική της εξέλιξης της γλώσσας της ιστοριογραφίας από την ιωνική διάλεκτο και μέχρι την καθαρεύουσα. Είναι, επίσης, αποκαλυπτική των τεχνικών και των γενών του λόγου που χρησιμοποιεί ο κάθε συγγραφέας κατά περίπτωση, όπως η αφήγηση, η περιγραφή και η ερμηνεία. Στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του μαθήματος αναρτώνται και τα εβδομαδιαία φύλλα εργασίας κατά ενότητα, στα οποία εμπεριέχονται ασκήσεις γραμματικής, συντακτικού, λεξιλογίου, αφηγηματικής τεχνικής, μετάφρασης, νοήματος και σχολιασμού, με στόχο την πληρέστερη δυνατή επεξεργασία του κάθε κειμένου τόσο από άποψη μορφής όσο και περιεχομένου. Τέλος, αναρτώνται και χρήσιμα εργαλεία για την παρακολούθηση αυτού του μαθήματος, όπως λεξικά, γραμματική, συντακτικό, για κάθε περίοδο εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας, καθώς και πληροφορίες για βιβλία αναφοράς και για χρήσιμους ηλεκτρονικούς συνδέσμους από ελληνικούς και ξένους εκπαιδευτικούς φορείς με πολύτιμο επιστημονικό υλικό για τη μελέτη αυτών των κειμένων, όπως συλλογή βιβλιογραφίας, σχόλια από κριτικές εκδόσεις και ερμηνευτικά υπομνήματα, λεξιλογική, γραμματική και συντακτική αναγνώριση, φιλολογικό και ιστορικό σχολιασμό.

Στο μάθημα εξετάζονται οι μνημειακοί χώροι της μεσοβυζαντινής και υστεροβυζαντινής περιόδου της Μακεδονίας και της Θράκης.

Το μάθημα διερευνά τις κοινωνικές διαστάσεις των παγκόσμιων πανδημιών μέσα από τις θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις της ανθρωπολογίας της υγείας. Θα προσεγγίσουμε τις πανδημίες όπως οι HIV/AIDS, SARS, Ebola και COVID-19 και επιδημίες όπως τον διαβήτη και την παχυσαρκία όχι ως βιολογικά φαινόμενα αλλά ως πολιτισμικές, οικονομικές, θεσμικές, βιοπολιτικές πραγματικότητες και εμπειρίες. Το ενδιαφέρον μας θα στραφεί στο ατομικό και πολιτικό σώμα, την κοινωνική διάκριση ανάμεσα στο παθολογικό/φυσιολογικό, τις τοπικές και παγκόσμιες αποκρίσεις και διαχειρίσεις της ασθένειας, την εμπειρία του ψυχοσωματικού πόνου και την αφηγηματοποίηση του, την σχέση πληροφορίας/πληροφόρησης στη μυθοποίηση και νοηματοδότηση της ασθένειας. Πιο συγκεκριμένα η ασθένεια, οι τρόποι αναπαράστασης, αιτιολόγησης και θεραπείας της αποτελούν το κύριο αντικείμενο του μαθήματος. Θέτοντας ως βασικό άξονα ότι η εμπειρία της υγείας, της ασθένειας και του πόνου (ψυχικού και σωματικού) διαφοροποιείται ανάλογα με τα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα στα οποία επινοούνται διαφορετικές κάθε φορά πρακτικές νοηματοδότησης και ίασης, θα εξετάσουμε τα ακόλουθα θέματα: κοινωνική οριοθέτηση του φυσιολογικού/παθολογικού, το νόημα της ασθένειας, η ασθένεια ως κακοτυχία, ως τιμωρία, ως αποτέλεσμα μαγείας και δαιμονοληψίας, σύμπτωμα και οδύνη ως μορφές αντίστασης και ρητορικού λόγου, πολιτισμικά καθορισμένα σύνδρομα, παραδοσιακές θεραπείες σε μη δυτικές κοινωνίες, εναλλακτικές θεραπείες σε δυτικές κοινωνίες, χρήσεις και συμβολικές διαστάσεις του φάρμακού, η αποτελεσματικότητα των συμβόλων, βιο-ιατρική, ιατρική εξουσία, ιατρικοποιήση, ιατροκρατία και θυματοποίηση, ιατρικός πλουραλισμός, έμφυλες διαστάσεις της ασθένειας και της θεραπείας, ‘εφαρμοσμένη’ ανθρωπολογία στη δημόσια υγεία και στις πολιτικές υγείας.

Το μάθημα διερευνά τους τρόπους με τους οποίους το οπτικό αναπαριστά και διευρύνει την εθνογραφική έρευνα και κατ’ επέκταση την ανθρωπολογική θεωρία. Ενώ η οπτική αναπαράσταση ήταν πάντα κεντρική στην έρευνα πεδίου κυρίως λόγω της διασύνδεση της με τη (συμμετοχή) παρατήρηση, η ανθρωπολογία παρέμεινε εικονοφοβική και λογοκεντρική και ο πολιτισμός ένα κείμενο που γράφεται (Writing Culture) παρά που βλέπεται. Από τη δημιουργία εικόνων για να γίνουν αρχεία και τεκμήρια (ντοκουμέντα) μέχρι την παραγωγή εθνογραφικών ταινιών (ντοκιμαντέρ ), οι εικόνες (κινούμενες και σταθερές, σε φιλμ, βίντεο ή φωτογραφία) αποτέλεσαν για την ανθρωπολογία αντικείμενα αρχειοθέτησης, ερευνητική πρακτική και τρόπο αναπαράστασης και πειραματισμού του αισθητού.

Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί η γνώση, η κατανόηση, η ανάλυση και η κριτική αποτίμηση των ιστορικών γεγονότων και φαινομένων της Μέσης και Ύστερης Βυζαντινής περιόδου, από τον 8ο έως και το τέλος του 14ου αι., στο πλαίσιο της εξέτασης αντιθέσεων πολιτικού, θρησκευτικού και κοινωνικού περιεχομένου (συνωμοσίες, στάσεις, ανατροπές αυτοκρατόρων, σχίσματα). Επιπλέον, το μάθημα περιλαμβάνει παρουσίαση των βασικών πηγών και της βιβλιογραφίας, καθώς και μεθοδολογική προσέγγιση και ανάλυση των σχετικών μαρτυριών.

 Αφετηριακό υλικό του μαθήματος θα αποτελέσουν επιλεγμένα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης και εκθέματα από τη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της πόλης. Στόχοι του μαθήματος είναι αφενός η εκ του σύνεγγυς επαφή των φοιτητών με αντιπροσωπευτικά, από χρονολογική και ειδολογική άποψη, μνημειακά και υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος της Θεσσαλονίκης από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα μ.Χ., κυρίως όμως η συστηματική εξοικείωσή τους με την ορθή χρήση της αντίστοιχης ορολογίας και τις βασικές αρχές επιστημονικής πραγμάτευσης –στον προφο¬ρικό και τον γραπτό λόγο– του αρχαιολογικού μνημείου και αντικειμένου. Παράλληλο μαθησιακό στόχο αποτελεί, επιπλέον, η κατανόηση από τους συμμετέχοντες της ανάγκης διαχείρισης και διαβάθμισης της μεταδιδόμενης αρχαιολογικής πληροφορίας ώστε αυτή να προσαρμόζεται στους εκάστοτε αποδέκτες της (μαθητές, ευρύ κοινό, ειδικούς). Το μάθημα περιλαμβάνει διαλέξεις και ασκήσεις στην αίθουσα, καθώς και επισκέψεις στα επιλεγμένα μνημεία και στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου οι φοιτητές θα κληθούν να κάνουν μια σύντομη αλλά περιεκτική προφορική παρουσίαση των εκθεμάτων από τη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού που έχουν αναλάβει· στο πέρας των μαθημάτων θα πρέπει αφενός να παραδώσουν αντίστοιχη γραπτή εργασία μικρής έκτασης, βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση της οποίας θα αποτελέσει ο βαθμός τήρησης των αρχών της επιστημονικής τεχνογραφίας, και αφετέρου να εξεταστούν γραπτώς σε θέματα αρχαιολογικής ορολογίας που αποτέλεσαν αντικείμενο πραγμάτευσης κατά τη διάρκεια του εξαμήνου.

Στόχος του φροντιστηρίου είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τις πηγές της Βυζαντινής Ιστορίας και τις μεθόδους της ιστορικής έρευνας. Το μάθημα θα επικεντρωθεί στην ιστορία της Θεσσαλονίκης κατά τη βυζαντινή περίοδο. Οι φοιτητές θα ασκηθούν στην ερμηνεία των συναφών πηγών και θα εκπονήσουν, αξιοποιώντας τα πορίσματα της σύγχρονης έρευνας, εργασίες που αφορούν σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα, στους θεσμούς, στην προσωπογραφία και στη διοίκηση της πόλης, τις οποίες και θα παρουσιάσουν

Η παροχή γνώσης για την εξέλιξη των εικαστικών μορφών στην ελληνική τέχνη του 19ου αιώνα όπως αυτές αναπτύχθηκαν στο συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο επηρεασμένες βαθύτατα από τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα της περιόδου (Ελληνική Επανάσταση, Φιλελληνισμός). Εξετάζεται η ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή του 19ου αιώνα, εποχή που η ελληνική τέχνη αρχίζει να δέχεται τις επιδράσεις της δυτικής τεχνοτροπίας και των τεχνικών, έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Εξετάζεται το πέρασμα από τη μεταβυζαντινή τέχνη στη σύγχρον! και η καλλιτεχνική δραστηριότητα στην προπολεμική Ελλάδα. Ξένοι καλλιτέχνες στην Ελλάδα. Η τέχνη στην οθωνική περίοδο. Η Σχολή του Μονάχου. Νέο στιλ και συμβολισμός. Ζωγραφική και γλυπτική.

Στόχος του μαθήματος είναι η επιστημονική εξοικείωση και γνώση του φοιτητή με τα καλλιτεχνικά ρεύματα του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού ενταγμένα στο πολιτικό, ιστορικό, επιστημονικό και διανοητικό συγκείμενο του όψιμου 18ου και 19ου αιώνα. Επίσης η απόκτηση γνώσης για την κρίσιμη περίοδο του ευρωπαϊκού πολιτισμού και η ανάπτυξη κριτικής διάθεσης συγκριτικά με τις αλληλοεπιδράσεις των εικαστικών τεχνών από χώρα σε χώρα. Μετά τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα ανοίγει μια νέα ιστορική περίοδος η οποία στο πεδίο της πνευματικής ζωής σηματοδοτείται από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Ο γαλλικός Διαφωτισμός, ως κυρίαρχο πνευματικό φαινόμενο, αμφισβητεί κάθε είδους απολυταρχίας και διεκδικεί την κοινωνική δικαιοσύνη, την οικονομική ανεξαρτησία και τη διάθεση του ανθρώπου να καθορίζει ο ίδιος τη μοίρα του. Στο πεδίο των εικαστικών τεχνών η επιδιωκόμενη προσωπική ανάπτυξη και ατομική ελευθερία αποτυπώνεται με την πολλαπλότητα και την αντιφατικότητα της καλλιτεχν! κής έκφρασης. Σε αυτό το πλαίσιο εξετάζονται τα κινήματα του νεοκλασικισμού που καλύπτει περίπου τη χρονική περίοδο 1784-1820 (ακμή 1810-20) και του ρομαντισμού που καλύπτει περίπου τη χρονική περίοδο 1810-1850, ενώ τα έργα των Francisco de Goya y Lucientes (1746 -1828), Johan Heinrich Füssli (1741-1825), William Blake (1757-1827) Jacques Louis David (1748-1825) σηματοδοτούν τη νέα εποχή.

Το μάθημα εστιάζει σε όψεις της ευρωπαϊκής και παγκόσμια ιστορίας κατά τους Νεότερους Χρόνους, από τα μέσα του 15ου έως και τον 19ο αιώνα. Αναλύονται ζητήματα όπως οι όψεις της νεοτερικότητας στην Ευρώπη και η ανάδυση των εθνικών κρατών. Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα πρέπει να είναι σε θέση να σκέφτονται συνθετικά, συνδυάζοντας τις επιμέρους πολιτικές, ιδεολογικές, κοινωνικές, οικονομικές παραμέτρους της περιόδου. Επιπλέον θα έχουν μελετήσει διαφορετικά είδη ιστορικών πηγών για τη νεότερη εποχή.

Η γλώσσα και η τεχνική της ιστοριογραφίας στην πορεία των αιώνων.

Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και ιδεολογικές παραμέτρους της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Οι θεματικές ενότητες αναφέρονται στη συγκρότηση του ελληνικού κράτους (εδαφική, θεσμική, πολιτική, οικονομική, κοινωνική), στους θεσμούς του (βασιλεία, κοινοβούλιο, πολίτευμα, στρατός), τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις, καθώς και σε περαιτέρω ανάλυση σημαντικών φαινομένων ή γεγονότων, όπως η μετανάστευση, το εργατικό κίνημα, το αγροτικό ζήτημα κ.λπ.

Ο στόχος αυτού του εργαστηριακού μαθήματος είναι η επανοικείωση με τις ιδιαιτερότητες της αρχαιοελληνικής γλώσσας, ώστε τα αρχαιοελληνικά κείμενα να λειτουργήσουν ως ιστορικές πηγές όχι μόνο με το περιεχόμενό τους αλλά και με τη μορφή τους.

Το μάθημα εξετάζει πτυχές του καθημερινού βίου των Βυζαντινών μέσα από τα κατάλοιπα του υλικού πολιτισμού (αρχαιολογικά ευρήματα και καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις), με την παράλληλη συνδρομή των γραπτών πηγών. Κάποια από τα θέματα που θα συζητηθούν είναι η βυζαντινή οικία και το περιεχόμενό της, οι δραστηριότητες των γυναικών, τα επαγγέλματα (αστικά και αγροτικά), οι αγορές και το εμπόριο, μαγεία και προλήψεις, διασκέδαση κ.ά. 

Το μάθημα εστιάζει στην Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας, κατά τους πρώτους αιώνες μετά την ίδρυσή της (4^ος – αρχές του 7^ου αι.). Θα εξεταστεί ο πολεοδομικός ιστός της πόλης, τα κοσμικά και εκκλησιαστικά της μνημεία, καθώς και οι υποδομές της (λιμένες, αγορές, δημόσιοι χώροι κτλ.) μέσα από τα σωζόμενα κτιριακά κατάλοιπα, τα ανασκαφικά δεδομένα και τις γραπτές πηγές. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην ιδεολογική διάσταση των οικοδομικών προγραμμάτων των αυτοκρατόρων της πρώιμης βυζαντινής περιόδου. Οι μαθησιακοί στόχοι του μαθήματος περιλαμβάνουν την γνωριμία με τις απαρχές της βυζαντινής πρωτεύουσας, την εξοικείωση με την ιδεολογική διάσταση των αυτοκρατορικών οικοδομικών προγραμμάτων και με την εμπέδωση της αναγκαιότητας συνδυασμού γραπτών πηγών και αρχαιολογικών δεδομένων για την καλύτερη κατανόηση του παρελθόντος.