Στο μάθημα εξετάζονται αντιπροσωπευτικά βυζαντινά μνημεία της Μακεδονίας και της Θράκης και αναλύεται η έννοια της μνημειακότητάς τους, η οργανική και λειτουργική ένταξή τους στον περιβάλλοντα χώρο τους και στην καθημερινότητα.

Αντικείμενο του φροντιστηρίου είναι η εξέταση των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στις Κυκλάδες, το ΒΑ Αιγαίο, την Κρήτη και την Κύπρο κατά την 3η χιλιετία π.Χ., καθώς και η διερεύνηση των πιθανών σχέσεων και επαφών που εντοπίζονται μεταξύ τους. Κυρίως θα εξεταστούν οι ιδεολογικές όψεις της καθημερινής ζωής, όπως αυτές τεκμηριώνονται μέσα από την ειδωλοπλαστική και την εικονογραφία, ενώ ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στις πρακτικές κατασκευής, χρήσης και τελετουργικής απόθεσης ειδωλίων κατά την 3η π.Χ. χιλιετία στις περιοχές του ενδιαφέροντος. Σημαντικό μέρος του μαθήματος θα επικεντρωθεί στα δεδομένα για τη σημασία των πρωτοκυκλαδικών ειδωλίων μέσα στο πολιτισμικό τους πλαίσιο, την παρουσία τους ως εισαγωγών ή απομιμήσεων σε γειτονικές περιοχές, τις επιδράσεις προγενέστερων στοιχείων ή στοιχείων από γειτονικούς πολιτισμούς που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή τους, αλλά και στην πρόσληψη των αντικειμένων αυτών της αρχαιότητας στη σύγχρονη εποχή. Η επιτυχής ολοκλήρωση του μαθήματος αναμένεται να οδηγήσει τους φοιτητές/τριες στο να γνωρίσουν σε βάθος πτυχές της ιδεολογίας των νησιωτικών πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, να αποκτήσουν εξειδικευμένες γνώσεις πάνω στο ζήτημα της κατασκευής και χρήσης των ειδωλίων της περιόδου, να εξοικειωθούν με τη σχετική επιστημονική ορολογία, να αντιληφθούν τα μεθοδολογικά και πρακτικά ζητήματα που μπορεί να προκύψουν κατά τη μελέτη των συγκεκριμένων θεμάτων, καθώς και να καταστούν ικανοί να προσεγγίζουν κριτικά τα θέματα που σχετίζονται με το ζήτημα της αντιγραφής και της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων στη σύγχρονη εποχή. Βασικό στόχο του φροντιστηρίου αποτελεί, επίσης, η εξοικείωση των φοιτητών/τριών με σύγχρονα ερευνητικά εργαλεία, όπως διαδικτυακές βάσεις δεδομένων και βιβλιογραφίας για την Εποχή του Χαλκού στην Ελλάδα, η εμπέδωση της ανάγκης συνεχούς βιβλιογραφικής ενημέρωσης, αλλά και ενημέρωσης για τα νεότερα δεδομένα και τις εξελίξεις στην επιστήμη, καθώς και η ανάπτυξη κριτικής σκέψης και συνθετικής ικανότητας των δεδομένων μέσα από την τεκμηριωμένη επιστημονική παρουσίαση, ανάλυση και συζήτησή τους. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα πραγματοποιηθεί εκπαιδευτική εκδρομή.

Στόχος του μαθήματος είναι η μελέτη των πολιτειακών θεσμών του ρωμαϊκού κράτους, όπως αυτοί διαμορφώνονται κατά την ρεπουμπλικανική και αυτοκρατορική εποχή (ca. 509 π.Χ.-283 μ.Χ.). Με βάση επιλεγμένα κείμενα (γραμματειακές πηγές, επιγραφές και πάπυροι) εξετάζονται ο τρόπος οργάνωσης της ρωμαϊκής πολιτείας κατά την ρεπουμπλικανική εποχή και τα πολιτειακά της όργανα, οι μεταβολές που υφίσταται το πολίτευμα ως αποτέλεσμα των κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων στη Ρώμη, η κατάρρευση του καθεστώτος της res publica, η μετάβαση στο principatus (ηγεμονία), ο ρόλος του αυτοκράτορα και τα ερείσματα της εξουσίας του, η αυτοκρατορική ιδεολογία και οι αλλαγές που υφίσταται ο αυτοκρατορικός θεσμός από την εποχή του Αυγούστου έως τα τέλη του 3ου αι. μ.Χ.

Το μάθημα εστιάζει στην ιστορία των Νεοτέρων Χρόνων από την Αναγέννηση έως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Στο μάθημα παρουσιάζονται τα κύρια χαρακτηριστικά και η εξέλιξη της ελληνικής οικίας από την γεωμετρική έως την ελληνιστική εποχή. Εξετάζονται οι διάφοροι τύποι οικιών που απαντούν στις ελληνικές πόλεις, τα υλικά δομής και ο τρόπος κατασκευής τους, ο εξοπλισμός και ο διάκοσμός τους, καθώς και η θέση της οικίας μέσα στην πόλη. Μετά από ορισμένα εισαγωγικά μαθήματα, όπου θα παρουσιαστούν τα γενικά χαρακτηριστικά των οικιών ανά περίοδο καθώς και συγκεκριμένα παραδείγματα, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα κληθούν να επιλέξουν ένα θέμα εργασίας, την οποία θα παρουσιάσουν στην αίθουσα διδασκαλίας. Σκοπός του μαθήματος είναι να αποκτήσουν οι φοιτητές και οι φοιτήτριες γενικές αλλά και ειδικότερες γνώσεις για την αρχαία ελληνική οικία, να εξοικειωθούν με την βιβλιογραφία και να συζητήσουν την μέθοδο και τα συμπεράσματα των συναδέλφων τους. Στα πλαίσια του μαθήματος θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους.

Στο μάθημα αυτό παρουσιάζονται τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που ανήκουν στην αρχαϊκή και την κλασική περίοδο και ο τρόπος με τον οποίον οργανώνονται και συνδυάζονται μεταξύ τους συνθέτοντας σύνολα. Αρχικά ορίζεται το αντικείμενο του μαθήματος, δηλαδή η αρχιτεκτονική, και παρουσιάζονται οι πηγές της γνώσης μας για αυτό. Εξετάζονται τα υλικά δομής, ο τρόπος δόμησης των κτηρίων, η επεξεργασία των διαφόρων δομικών υλικών και, κυρίως, του λίθου. Παρουσιάζονται αναλυτικά τα διάφορα μέρη των κτηρίων, από τα θεμέλια ως την στέγη, καθώς και η γέννηση, τα χαρακτηριστικά και η εξέλιξη των ρυθμών της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Αναλύεται ο διάκοσμος των κτηρίων και στη συνέχεια παρουσιάζονται οι διάφοροι τύποι κτηρίων και κατασκευών της ελληνικής αρχαιότητας (ναοί, θησαυροί, βωμοί, στοές, εστιατόρια, ξενώνες, θέατρα, κατοικίες, οχυρώσεις κλπ). Εξετάζεται ακόμη η διαμόρφωση, η οργάνωση και η λειτουργία των ιερών και των οικισμών. Στόχος του μαθήματος είναι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες να κατανοήσουν τις βασικές αρχές της αρχιτεκτονικής δημιουργίας και της οργάνωσης του χώρου στην αρχαϊκή και κλασική εποχή, να εξοικειωθούν με την ορολογία της αρχιτεκτονικής και να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για τα κυριότερα αρχιτεκτονικά μνημεία των υπό εξέταση περιόδων.

Στο μάθημα παρουσιάζεται και αναλύεται μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο η ελληνική τέχνη του 19ου αι. Εξηγούνται αρχικά η σημασία του όρου "ελληνική τέχνη", τα γεωγραφικά και χρονολογικά της όρια, καθώς και οι ιστοριογραφικές ταξινομήσεις και περιοδολογήσεις της. Στη συνέχεια εξετάζονται οι βασικές καλλιτεχνικές τάσεις, σχολιάζονται αντιπροσωπευτικά έργα των ζωγράφων και γλυπτών της εποχής και επισημαίνονται τόσο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους όσο και οι συνδέσεις τους με την τέχνη της οθωμανικής αυτοκρατορίας και της δυτικής Ευρώπης. Παράλληλα, διερευνώνται οι σχέσεις της εικαστικής παραγωγής με ζητήματα κοινωνικής διαστρωμάτωσης, έθνους, φύλου, πολιτικής εξουσίας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται ακόμη στις συνθήκες μέσα τις οποίες δημιουργείται, διακινείται και διαδίδεται η τέχνη κατά τη συγκεκριμένη εποχή: θίγονται θέματα όπως η εκπαίδευση και η επαγγελματική δράση των καλλιτεχνών/καλλιτέχνιδων, οι καλλιτεχνικές εκθέσεις, το κοινό της τέχνης, ο λόγος περί τέχνης.
Το μάθημα στοχεύει στην εξοικείωση με τις εκφάνσεις της καλλιτεχνικής παραγωγής του 19ου αι., καθώς και με τους ιστορικούς παράγοντες που την καθορίζουν. Στο τέλος του εξαμήνου οι φοιτητές/τριες αναμένεται να γνωρίζουν μια ποικιλία έργων της ελληνικής τέχνης και να διακρίνουν τις αναλογίες και διαφοροποιήσεις τόσο μεταξύ τους όσο και σε σύγκριση με τα έργα άλλων κοινωνιών και πολιτισμώνˑ επίσης, να κατανοούν τα πολλαπλά ερωτήματα που μπορεί να εγείρει η μελέτη των καλλιτεχνικών φαινομένων και να αντιλαμβάνονται τις συσχετίσεις της τέχνης με ομόχρονες κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές παραμέτρους.

Στο μάθημα εξετάζεται η σχέση του φύλου με την παραγωγή και ερμηνεία εικαστικών έργων, όπως την έχουν αναδείξει η φεμινιστική ιστορία και θεωρία της τέχνης σε συνδυασμό με προσεγγίσεις της ψυχανάλυσης, της σημειολογίας, του μεταδομισμού, του μαρξισμού. Στις εισαγωγικές διαλέξεις αναλύονται οι κύριες κατευθύνσεις της έρευνας και του σχετικού προβληματισμού μέσα από την παρακολούθηση της βασικής, ξενόγλωσσης και ελληνικής, βιβλιογραφίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι συνθετικές εργασίες των φοιτητριών/τών πάνω σε ποικίλα ιστοριογραφικά ή θεωρητικά ζητήματα. Με τη συζήτηση συγκεκριμένων παραδειγμάτων από τη νεότερη και σύγχρονη ευρωπαϊκή, αμερικανική και ελληνική τέχνη διερευνώνται θέματα όπως η διαφοροποίηση της γυναικείας καλλιτεχνικής ενασχόλησης από την αντρική, ο ιδεολογικός καθορισμός εννοιών όπως καλλιτέχνης και καλλιτέχνιδα, ο έμφυλος χαρακτήρας της εικόνας και του βλέμματος στην τέχνη, η εμπλοκή της σεξουαλικότητας και της φυλής στη δημιουργία και πρόσληψη των καλλιτεχνικών έργων, η συμβολή της πολιτικής και των κινημάτων στην ανάδειξη νέων ερωτημάτων.  Με την εκπόνηση των γραπτών εργασιών τους, καθώς και με τη συμμετοχή τους στον διάλογο που θα επιδιώκεται σε όλες τις συναντήσεις του εξαμήνου, στο τέλος του μαθήματος οι φοιτήτριες/τές θα είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται τις έμφυλες διαστάσεις της τέχνης, να αναγνωρίζουν τις φεμινιστικές κριτικές προσεγγίσεις στην ιστορία της τέχνης, να εκφράζουν σχετικές μεθοδολογικές και θεωρητικές σκέψεις, να αναζητούν τη σύνδεση των εικαστικών δραστηριοτήτων με σύγχρονα πολιτικά και κοινωνικά αιτήματα.

Το μάθημα εστιάζει στις τεχνολογίες του λίθου και διερευνάτα χαρακτηριστικά και την εξέλιξη τους κατά τη διάρκεια της Προϊστορίας: από την κατασκευή των πρώτων εργαλείων της Παλαιολιθικής Εποχής, μέχρι τις λιθοτεχνίες της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού.Αντικείμενο το μαθήματος θα αποτελέσουν οι κατηγορίες των πελεκητών και τριπτών εργαλείων, αλλά και των κοσμημάτων, καθώς και άλλων λίθινων αντικειμένων (π.χ. αγγείων, ειδωλίων). Θα εστιάσουμε σε θέματα, όπως η επιλογή των πρώτων υλών, οι τεχνικές κατασκευής και η ακολουθία τους, οι πρακτικές συντήρησης και επισκευής των αντικειμένων, η τυπολογία, η χρήση, η καταστροφή και εγκατάλειψή τους. Μέσα από συγκεκριμένα αρχαιολογικά παραδείγματα, θα διερευνήσουμε τη σχέση των τεχνολογικών πρακτικών με το τοπίο και τον οικισμένο χώρο, καθώς και το συμβολικό και κοινωνικό περιεχόμενό τους. Γεωγραφικά, το μάθημα επικεντρώνεται σε λιθοτεχνικά σύνολα της περιοχής του Αιγαίου, αξιοποιώντας, ωστόσο, παραδείγματα και από την παγκόσμια προϊστορία. Έμφαση θα δοθεί στην εξοικείωση των φοιτητών και των φοιτητριών με τις βασικές αναλυτικές τεχνικές και μεθόδους μελέτης, καταγραφής και τεκμηρίωσης των λιθοτεχνιών μέσω πρακτικών ασκήσεων που θα αφορούν στον σχεδιασμό και τη χρήση βάσεων δεδομένων, στην ανάλυση των δεδομένων, στη χρήση στερεομικροσκοπίου για τη μελέτη των ιχνών φθοράς και στη πετρογραφία των πρώτων υλών. Οι ασκήσεις αυτές θα πραγματοποιηθούν σε διαθέσιμες συλλογές λιθοτεχνιών και πειραματικών εργαλείων που βρίσκονται στο Εργαστήριο του Τομέα Αρχαιολογίας (ΕΔΑΕ), ενώ προγραμματίζεται και εκδρομή στο Εργαστήριο των Ανασκαφών Δισπηλιού Καστοριάς. Τέλος, στο πλαίσιο του μαθήματος θα πραγματοποιηθεί και πειραματικό εργαστήριο στο ΕΔΑΕ, σχετικά με την κατασκευή και χρήση λίθινων εργαλείων. Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναμένεται: 1. να έχουν κατανοήσει τη μακρά πορεία και εξέλιξη των τεχνολογιών του λίθου, από την Παλαιολιθική Εποχή, στο πέρασμα στη Μεσολιθική και Νεολιθική, μέχρι την Εποχή του Χαλκού, 2. να αντιλαμβάνονται τις διαφορετικές κατηγορίες λίθινων ευρημάτων και τα κύρια τεχνολογικά χαρακτηριστικά τους, 3. να έχουν εξοικειωθεί με βασικές θεωρητικές έννοιες που σχετίζονται με την τεχνολογία και τη σχετική ορολογία, 4. να γνωρίζουν τις κυριότερες μεθόδους και αναλυτικές τεχνικές που μπορούν να αξιοποιηθούν στη μελέτη των λιθοτεχνικών συνόλων, 5. να έχουν αντιληφθεί την πολύπλευρη σημασία των τεχνολογιών του λίθου και το εύρος των πληροφοριών που μπορεί να παρέχει η μελέτη τους για την κατανόηση των κοινωνιών του παρελθόντος

Παρουσιάζονται ανά γεωγραφική περιοχή και χρονική περίοδο τα αρχαιολογικά κατάλοιπα από Κορινθο, Αθήνα, Κυκλάδες, Βοιωτία και Ιωνία

To φροντιστηριακό μάθημα με ειδίκευση την Ιστορία της Τέχνης στοχεύει στην εξοικείωση του φοιτητή/της φοιτήτριας με την εξειδικευμένη βιβλιογραφία του γνωστικού αντικειμένου, την εφαρμογή των πιο έγκυρων μεθοδολογιών για την προσέγγιση εξειδικευμένων ζητημάτων ιστορίας και θεωρίας της τέχνης και την κριτική αξιοποίηση των βιβλιογραφικών πηγών. Κύριο στόχο αποτελεί η απόκτηση δεξιοτήτων στην Ιστορία της Τέχνης με άσκηση στην παραγωγή μικρού επιστημονικού κειμένου ιστορίας και θεωρίας της τέχνης από το αρχικό στάδιο της επιλογής του θέματος ως το τελικό της συγγραφής του κειμένου και την παρουσίαση του στην αίθουσα υπό μορφή διδασκαλίας.

     Στο συγκεκριμένο Υποχρεωτικό μάθημα (ιστορικής) Ειδίκευσης (ΥΕΙΔ) εξετάζεται αναλυτικά ο σταδιακός μετασχηματισμός του Ρωμαϊκού κράτους της ύστερης αρχαιότητας (αρχές 4ου - αρχές 7ου αι.) στη χριστιανική Ανατολική / Βυζαντινή αυτοκρατορία των μεσαιωνικών χρόνων («Ρωμανία» ή «Ρωμαίων πολιτεία») με τη νέα θεσμική οργάνωση και τα καινούρια επιμέρους οργανωτικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά (μέσα 7ου - τέλη 11ου αι.). Επίσης, αναλύονται οι βασικές πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις αλλά και οι σημαντικές πολιτισμικές και οικονομικές μεταβολές που σημειώθηκαν στο εσωτερικό (Χερσόνησος του Αίμου, Μικρά Ασία) και στις γεωγραφικές παρυφές (Μέση Ανατολή, Ιταλία) του Βυζαντίου κατά τους 4ο - 11ο αι., δηλαδή κατά –τις προσδιορισθείσες από τη σύγχρονη έρευνα– «Πρώιμη» (324-641) και «Μέση» (641-1081) βυζαντινές περιόδους. Τέλος, πραγματοποιείται μεθοδολογική προσέγγιση και ανάλυση βασικών πηγών της εποχής.

     Βασικοί μαθησιακοί στόχοι του μαθήματος είναι οι εξής: Καταρχάς, οι φοιτητές /-ήτριες θα κατανοήσουν τις αιτίες και την πορεία της μετάβασης από την ενιαία ύστερη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στη μεσαιωνική Ρωμανία της Ανατολής, δηλαδή στη Βυζαντινή αυτοκρατορία (τέλη 3ου - 7ος αι.) καθώς και τις ποικίλες (οικιστικές, οικονομικές, πολιτικές, θρησκευτικές κ.ά.) διαφορές των ανωτέρω κρατών (ή ακριβέστερα του ίδιου κράτους) και των κοινωνιών του(ς) ανάμεσα στους ύστερους αρχαίους και τους πρώιμους μεσαιωνικούς χρόνους· επιπρόσθετα, οι συμμετέχοντες θα αφομοιώσουν τις μεταγενέστερες μεταβολές που σημειώθηκαν στα Βαλκάνια, την Ιταλία, την Εγγύς και Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο κατά τους 7ο - 11ο αι., καθώς αυτές μετέβαλλαν δραστικά και μόνιμα το διεθνές περιβάλλον και τις ευρύτερες συνθήκες στην ευρύτερη περιοχή της κεντρικής και ανατολικής Μεσογείου· τέλος, οι φοιτητές /-ήτριες θα εξοικειωθούν κατά την πορεία των παραδόσεων του μαθήματος με το πολίτευμα και την πολιτική ιστορία (αυτοκράτορες και δυναστείες), τη διοικητική, στρατιωτική, εκκλησιαστική και οικονομική οργάνωση αλλά και την οικιστική και κοινωνική δομή του Βυζαντίου (πόλεις, πληθυσμιακές, εθνικές και φυλετικές ομάδες, ιδεολογία και δογματικές αντιπαραθέσεις κλπ.) καθώς και με τις βασικές πηγές και τα ερευνητικά εργαλεία της πρώιμης και της μέσης βυζαντινής περιόδου.

     Σημ.: Ελεύθερη πρόσβαση στο υλικό του μαθήματος παρέχεται για τους φοιτητές και κάθε ενδιαφερόμενο στην επίσημη (ιδρυματική) Πλατφόρμα Τηλεκπαίδευσης opencourses.auth / Ανοικτά Ακαδημαικά Μαθήματα ΑΠΘ: https://opencourses.auth.gr/courses/OCRS403/

Ως θεματική του μαθήματος ορίζονται τα πολυτελή αντικείμενα στο Βυζάντιο. Πρόκειται για μια ευρεία κατηγορία αντικειμένων, κοσμικού και εκκλησιαστικού, δημόσιου/αυτοκρατορικού αλλά και ιδιωτικού χαρακτήρα, που κατασκευάστηκαν με πλήθος τεχνικών σε διαφορετικά υλικά για ποικίλες χρήσεις και με διαφορετική κάθε φορά φόρτιση – ιδεολογική, θρησκευτική, αποτροπαϊκή κ.ά. Μέσα από επιλεγμένα παραδείγματα, οι φοιτητές/τριες θα εξοικειωθούν με ζητήματα παραγωγής των αντικειμένων αυτών (πρώτες ύλες, τεχνικές κατασκευής), με τις χρήσεις για τις οποίες προορίζονταν και τους προβληματισμούς που κάποια εξ αυτών εγείρουν ως προς το θέμα αυτό, με τον ιδιαίτερο ρόλο που είχαν μέσα στη βυζαντινή κοινωνία ως εκφράσεις αυτοκρατορικής δύναμης, θρησκευτικής ευλάβειας, προσωπικής ισχύος και πλούτου, αλλά και με τις πληροφορίες που μας παρέχουν – μέσω των ξένων διακοσμητικών μοτίβων που υιοθετούν ή της διάδοσης που έχουν εκτός αυτοκρατορίας – για τις σχέσεις του Βυζαντίου με άλλους λαούς.