Ο
μύθος, η αφήγηση των ιστοριών που αφορούν στους θεούς, τους ήρωες και
τις λατρευτικές πρακτικές τους αποτέλεσε κεντρικό στοιχείο του αρχαίου
ελληνικού πολιτισμού και από νωρίς συνδέθηκε με τη διαμόρφωση της
δημόσιας ταυτότητας και την προβολή της επίσημης ιδεολογίας των
πόλεων-κρατών και των ηγεμόνων. Παράλληλα, αποτέλεσαν οι μύθοι βασική
πηγή θεμάτων για τη διακόσμηση της ιδιωτικής τέχνης. Το μάθημα
προσεγγίζει τη χρήση του μύθου ως συμβόλου της δημόσιας ταυτότητας και
έκφρασης της επίσημης ιδεολογίας μέσα από την απεικόνισή του στα έργα
των παραστατικών τεχνών (πλαστική, αγγειογραφία, μεγάλη ζωγραφική,
μικροτεχνία, ψηφιδωτά) και τα νομίσματα, αλλά και τον τρόπο που
χρησιμοποιήθηκε στην ιδιωτική τέχνη, κυρίως κεραμική. Οι εργασίες που θα
εκπονηθούν θα εξετάζουν την επιλογή και προβολή συγκεκριμένων
μυθολογικών θεμάτων στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο και την
εξέλιξη των θεμάτων στον χρόνο.

Μελέτη του ιδεολογικού υπόβαθρου της Βυζαντινής εικονογραφίας με αφορμή συγκεκριμένα παραδείγματα

Ασκήσεις πάνω στην ορολογία της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής

Το μάθημα εστιάζει στην εξέταση των δεδομένων για τους τρεις μεγάλους πολιτισμούς του προϊστορικού Αιγαίου, Μινωικού, Μυκηναϊκού και Κυκλαδικού, μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της Ανατολικής Μεσογείου της 3ης και 2ης χιλιετίας π.Χ., όπως αυτά προκύπτουν από τις παλαιότερες και νεότερες αρχαιολογικές έρευνες και μελέτες. Οι εξελίξεις στις διάφορες περιοχές του Αιγαίου παρουσιάζονται συγχρονικά, με σκοπό την κατανόηση των διαφορών από περιοχή σε περιοχή μέσα στο ίδιο χρονικό πλαίσιο, σε σχέση πάντοτε με τις εξελίξεις στους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου. Έννοιες όπως οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πολιτισμών, η οργάνωση του χώρου στο τοπίο, την κοινότητα και το νοικοκυριό, οι πρακτικές απόκτησης και επεξεργασίας της τροφής, η εργαστηριακή οργάνωση και παραγωγή, η διανομή και χρήση προϊόντων εργαστηρίων, το ανταλλακτικό εμπόριο και οι επαφές, οι ιδεολογικές πτυχές της καθημερινής ζωής, όπως η λατρεία, η τέχνη και τα έθιμα ταφής, καθώς και η εμφάνιση και χρήση της γραφής αποτελούν στοιχεία που θα αποτελέσουν κύριες θεματικές ενότητες στην πορεία του μαθήματος. Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές/τριες αναμένεται να έχουν αποκτήσει σφαιρική γνώση των εξελίξεων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ., να έχουν γνωρίσει τα βασικά χαρακτηριστικά των πολιτισμών της περιοχής και να έχουν εξοικειωθεί με τη βασική επιστημονική ορολογία που αφορά στα ζητούμενα του μαθήματος.

Στο μάθημα αυτό ορίζονται οι έννοιες των όρων του τίτλου και παρουσιάζεται συνοπτικά η ιστορία των επεμβάσεων στα μνημεία από την ίδρυση του ελληνικού κράτους μέχρι τις μέρες μας. Εξετάζεται η εξέλιξη του πλαισίου των επεμβάσεων στα μνημεία και οι αρχές που το διέπουν (Χάρτης της Βενετίας κλπ), καθώς και του τρόπου δημοσίευσης των αποτελεσμάτων των εργασιών αυτών, που παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία (απλές αναφορές, εκτενείς εκθέσεις εργασιών, πρακτικά συνεδρίων, μονογραφίες, δημιουργία ιστοτόπων κλπ). Εξετάζονται οι παράγοντες που επηρεάζουν κάθε φορά την έκταση των εργασιών καθώς και ο αντίκτυπος των εργασιών στα μνημεία και τους επισκέπτες τους. Μετά από ορισμένα εισαγωγικά μαθήματα, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες καλούνται να επιλέξουν ένα θέμα εργασίας, την οποία θα παρουσιάσουν στην αίθουσα διδασκαλίας και θα συζητήσουν μεταξύ τους. Σκοπός του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές και οι φοιτήτριες τις έννοιες της συντήρησης, της αναστήλωσης, της διαμόρφωσης και της ανάδειξης, να εξασκήσουν την κριτική τους ικανότητα μέσα από την μελέτη των δημοσιευμένων επεμβάσεων σε μνημεία. Στα πλαίσια του μαθήματος θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους.

Στο μάθημα αυτό παρουσιάζονται τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που ανήκουν στην ελληνιστική περίοδο και ο τρόπος με τον οποίον οργανώνονται και συνδυάζονται μεταξύ τους συνθέτοντας σύνολα. Αρχικά ορίζεται το αντικείμενο του μαθήματος, δηλαδή η αρχιτεκτονική, και παρουσιάζονται οι πηγές της γνώσης μας για αυτό. Εξετάζονται τα υλικά δομής, ο τρόπος δόμησης των κτηρίων, τα διάφορα είδη τοιχοποιίας και η επεξεργασία του λίθου. Παρουσιάζονται αναλυτικά τα διάφορα μέρη των κτηρίων, από τα θεμέλια ως την στέγη, με έμφαση σε κατασκευές και τεχνικές που εμφανίζονται ή διαδίδονται ευρέως στην περίοδο που μας απασχολεί. Υπενθυμίζονται τα κύρια χαρακτηριστικά των ρυθμών της ελληνικής αρχιτεκτονικής και παρουσιάζεται η εξέλιξή τους στην ελληνιστική εποχή. Εξετάζεται ο διάκοσμος των κτηρίων και παρουσιάζονται οι διάφοροι τύποι κτηρίων και κατασκευών, όπως οι ναοί, οι βωμοί, τα θέατρα, οι ξενώνες, οι κατοικίες, τα ανάκτορα, τα ταφικά μνημεία, οι οχυρώσεις κλπ. Ως προς την οργάνωση των ιερών και την πολεοδομία, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της ελληνιστικής εποχής, που την κάνουν να ξεχωρίζει από τις προηγούμενες. Στόχος του μαθήματος είναι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες να κατανοήσουν τις βασικές αρχές της ελληνιστικής αρχιτεκτονικής και την εξέλιξη που συντελέστηκε την περίοδο εκείνη σε σχέση με την αρχαϊκή και κλασική εποχή. Ταυτόχρονα καλούνται να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για τα κυριότερα μνημεία της περιόδου. Στα πλαίσια του μαθήματος θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους.

Το μάθημα επικεντρώνεται στην εξέταση των ποικίλων κατηγοριών της αρχαίας  ελληνικής γραπτής κεραμικής. Εισαγωγικά, θα εξεταστούν διάφορα θέματα  που σχετίζονται με την οργάνωση και τις συνθήκες παραγωγής στα αρχαία  κεραμικά εργαστήρια, με βάση τα σωζόμενα υλικά κατάλοιπα, τις μαρτυρίες  των αρχαίων πηγών και των ίδιων των αγγείων. Στη συνέχεια, θα  παρουσιαστούν οι τεχνικές διακόσμησης και τα πιο χαρακτηριστικά σχήματα  των αγγείων κατά την αρχαϊκή και την κλασική περίοδο, με έμφαση στα  προϊόντα του κορινθιακού και του αττικού Κεραμεικού (πρωτογεωμετρικά και γεωμετρικά, πρωτοκορινθιακά και πρωτοαττικά, μελανόμορφα και ερυθρόμορφα, μελαμβαφή αγγεία). Θα γίνει ξεχωριστή αναφορά στους  σημαντικότερους εκπροσώπους των εργαστηρίων αυτών (κεραμείς και  αγγειογράφους), στη διάδοση των αγγείων τους και στην επίδραση που  άσκησαν σε άλλα σύγχρονα κεραμικά κέντρα. Θα εξεταστούν, επίσης,
ορισμένα εικονογραφικά θέματα, καθώς και ζητήματα χρονολόγησης, τόπων  εύρεσης, διακίνησης και αξιολόγησης της αρχαίας κεραμικής.
Σκοπός του μαθήματος είναι να δώσει μια σφαιρική και τεκμηριωμένη γνώση  για την κεραμική παραγωγή από την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου μέχρι και τα  κλασικά χρόνια με έμφαση σε ορισμένα από τα πιο σημαντικά κεραμικά  εργαστήρια του ελλαδικού χώρου και να αναδείξει τη μεγάλη συμβολή τους  στην εξέλιξη της κεραμικής τεχνολογίας και εικονογραφίας. Επίσης, να  καταδείξει τη σπουδαιότητα των κεραμικών ευρημάτων σε πολλούς τομείς της αρχαιολογικής έρευνας (χρονολόγηση, εμπόριο, οικονομία, λατρεία, ταφικά έθιμα κ.ά.). Παράλληλα, επιδίωξη είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές με  τις πολυάριθμες κατηγορίες κεραμικής των διαφόρων εργαστηρίων, πολλές  από τις οποίες συναντούν στις ανασκαφές και στις συλλογές των μουσείων  κατά την πρακτική τους άσκηση.

Βασικός στόχος του μαθήματος είναι η εξέταση των αρχαιολογικών δεδομένων κατά τη 3η και 2η χιλιετία π.Χ. στο προϊστορικό Αιγαίο (ΒΑ Αιγαίο, Κυκλάδες, Κρήτη και ηπειρ. Ελλάδα) αλλά και οι αλληλεπιδράσεις των πολιτισμών στην ευρύτερη λεκάνη της Ανατ. Μεσογείου. Το μάθημα αναφέρεται ειδικότερα σε ζητήματα που αφορούν στην κατοίκηση και το περιβάλλον, στη χρήση γης και τις στρατηγικές επιβίωσης, στα δεδομένα των οικισμών και του υλικού πολιτισμού, στην οικονομία και στο εμπόριο, στην ιδεολογία και στις ταφικές πρακτικές, στη διοίκηση και στην κοινωνική οργάνωση. Τα παραπάνω ζητήματα προσεγγίζονται κυρίως μέσα από τα αρχαιολογικά δεδομένα και τα πρόσφατα ανασκαφικά ευρήματα σε σχέση με το ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο της εποχής του Χαλκού σε κάθε γεωγραφική ενότητα. Το μάθημα προσπαθεί να καλύψει αρκετά αναλυτικά ένα μεγάλο εύρος των πολιτισμών του Αιγαίου σε θεματικές ενότητες όπως είναι τα χαρακτηριστικά της Τελικής Νεολιθικής, η οργάνωση του χώρου στους πρωτοελλαδικούς οικισμούς της ηπειρ. Ελλάδας και το «διεθνές πνεύμα» του κυκλαδικού αρχιπελάγους, οι αλληλεπιδράσεις του πολιτιστικού κύκλου της περιοχής της Τρωάδας, των παραλίων της Μ. Ασίας με τα νησιά και την ηπειρ. Ελλάδα στην Πρώιμη εποχή του Χαλκού, η έμφαση στη διαχείριση του θανάτου στην προ-ανακτορική Κρήτη, η εμφάνιση των παλαιών και νέων ανακτόρων στην Μέση και Ύστερη εποχή του Χαλκού στην Κρήτη καθώς και η συζήτηση σχετικά με την έννοια του ανακτορικού συστήματος, της παρουσίας οργανωμένης διοίκησης και συμβολικών και οργανωμένων τελετουργικών συστημάτων στην Κρήτη, ο ρόλος των εμπορικών δικτύων και ανταλλαγών στην Ανατ. Μεσόγειο και η ερμηνεία της λεγόμενης μινωϊκής θαλασσοκρατίας, η εμφάνιση και κοινωνική οργάνωση των Μεσοελλαδικών κοινοτήτων της ηπειρ. Ελλάδας και ο ρόλος τους στο φαινόμενο των κάθετων λακκοειδών των Μυκηνών, η εμφάνιση και εξέλιξη των μυκηναϊκών «αριστοκρατιών» σε οργανωμένα ανακτορικά κέντρα στο τέλος της Υστεροελλαδικής περιόδου, η επικράτεια του Μυκηναϊκού πολιτισμού στην Κρήτη και στην ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου, η παρουσία των πολιτιστικών μυκηναϊκών χαρακτηριστικών στη λεγόμενη περιφέρεια της ηπειρ. Ελλάδας και το τέλος του ανακτορικού συστήματος στο Αιγαίο. Με την παρακολούθηση και επιτυχή εξέταση του μαθήματος, οι φοιτητές/τριες αναμένεται να αποκτήσουν μία ευρεία γνώση των αρχαιολογικών δεδομένων για την κατανόηση των κοινωνικοπολιτικών φαινομένων και των αντιλήψεων των ανθρώπων σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. Επιπλέον, θα είναι σε θέση να προσεγγίσουν με κριτικό τρόπο ειδικά ζητήματα που αφορούν τη διαμόρφωση του κοινωνικού τοπίου και ειδικών όψεων της υλικής ζωής των πολιτισμών που αναπτύχτηκαν στο Αιγαίο στην 3η και 2η χιλιετία π.Χ. και σχετίζονται με την τεχνολογία, την αρχιτεκτονική και την οργάνωση του χώρου, τις ανταλλαγές και τα δίκτυα, τα συστήματα γραφής και διοίκησης, τη διαχείριση των νεκρών, την τελετουργική κατανάλωση ποτού και τροφής, την εικονογραφία κλπ.

Το μάθημα εστιάζει στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία κατά τους Νεότερους Χρόνους. Αποτελεί μια συνθετική προσέγγιση και εμβάθυνση σε κρίσιμα ζητήματα της νεότερης και σύγχρονης ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας. Επιπλέον, παρακολουθεί τα ιστορικά γεγονότα και φαινόμενα μέσα από τις μεγάλες ιστοριογραφικές αφηγήσεις που διαμορφώθηκαν αναφορικά με τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία. Οι φοιτητές αναμένεται να: (α) Κατανοούν και να αναλύουν τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά και παγκόσμια ζητήματα την περίοδο των Νεοτέρων Χρόνων. (β) Αντιλαμβάνονται την αλληλεπίδραση των σημαντικότερων πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και ιδεολογικών φαινομένων. (γ) Να περιγράφουν τις μεγάλες ιστοριογραφικές αφηγήσεις των ιστορικών εξελίξεων κατά τους Νεότερους Χρόνους. (δ) Αποτιμούν κριτικά την ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία κατά τους Νεότερους Χρόνους.

Tο μάθημα θα εξετάσει την κεντρική (αυτοκρατορική γραμματεία, οικονομικές υπηρεσίες, ανακτορική υπηρεσία, Κωνσταντινούπολη) και επαρχιακή διοίκηση (επαρχίες, διοικήσεις, επαρχότητες, θέματα) και τους συναφείς θεσμούς του Βυζαντινού κράτους από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα. Θα αναλυθούν τα κύρια χαρακτηριστικά των διοικητικών δομών και θα μελετηθεί η εξέλιξή τους κατά την πρώιμη, τη μέση και την ύστερη περίοδο. Θα παρουσιαστούν οι θεσμικές αλλαγές που εισήγαγαν κατά καιρούς οι αυτοκράτορες και θα εξεταστεί η λειτουργία και η αποτελεσματικότητα του βυζαντινού διοικητικού συστήματoς. Θα αναλυθούν και θα ερμηνευθούν οι σχετικές πρωτογενείς πηγές για την επαρχιακή διοίκηση στην πρώιμη περίοδο. Οι φοιτητές/φοιτήτριες θα συντάξουν εργασίες βαθμολογικής ενίσχυσης έως 30%, ανάλογα με το μέγεθος του ακροατηρίου, που αφορούν στη διοίκηση και τους θεσμούς του βυζαντινού κράτους. Εκτός από το εγχειρίδιο θα δοθεί βιβλιογραφία στους φοιτητές και τις φοιτήτριες, την οποία πρέπει να μελετήσουν προκειμένου να καλυφθεί η ύλη του μαθήματος, στην οποία και θα εξεταστούν γραπτά ή προφορικά.

Το συγκεκριμένο μάθημα φέρει ως υπότιτλο: Θεσσαλονίκη. Ιστορία – Διοίκηση – Κοινωνία. Εξετάζει την ιστορία της πόλης της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο (1204-1430), εστιάζοντας σε θέματα που αφορούν τα ιστορικά τεκταινόμενα, τη διοικητική οργάνωση και πρακτική, τις κοινωνικές δομές, συνθήκες και εξελίξεις. Έμφαση θα δοθεί στους προβληματισμούς της σύγχρονης ιστοριογραφίας σχετικά με τα παραπάνω θέματα, στην καλλιέργεια κριτικής στάσης εκ μέρους των φοιτητών απέναντι στις διάφορες ερμηνείες και στην προσέγγιση των ποικίλων ζητημάτων μέσα από τη μελέτη και ανάλυση των σχετικών πηγών.

The relationship between cultures and politics in the Balkans is bound by the dominant representation of Balkanism. The course discusses the origins of this approach and focuses on ethnographic studies of the relationship between politics and cultures that transcend Balkanism. Lecture topics include research conducted in Greece, Serbia, Slovenia, Bulgaria, North Macedonia, and Bosnia. Five guest speakers, anthropologists from these countries, will contribute to the lectures with their presentations. Participation in the course does not require prior knowledge of anthropological theory. * The course is taught in English. It is provided for Erasmus students, for EPICUR students and for all students of the School of History and Archaeology.

Αντικείμενο του μαθήματος είναι τα ζητήματα που έθεσαν οι κυριότερες
ανθρωπολογικές θεωρίες που αναπτύχθηκαν από τα μέσα του 20ου αι. μέχρι σήμερα.
Θα εστιάσουμε στην προσπάθεια των ανθρωπολόγων να συγκροτήσουν αναλυτικά εργαλεία εννοιολόγησης της κοινωνίας και του πολιτισμούς, της «δομής» και της «δράσης», της κοινωνικής ανισότητας, της εξουσίας, της πολιτισμικής ετερότητας, και της κοινωνικής μεταβολής. Μετά από μια σύντομη παρουσίαση των φιλοσοφικών καταβολών της ανθρωπολογίας, θα εξετάσουμε την εξέλιξη της ανθρωπολογικής σκέψης από το 19ο αιώνα και μέχρι τις αρχές του 21ου, αναλύοντας τα κύρια ρεύματα (εξελικτισμός, δομολειτουργισμός, μαρξιστική ανθρωπολογία, δομισμός, θεωρίες αποδόμησης και μεταμοντέρνα στροφή, επιστημολογίες του παγκόσμιου Νότου κτλ.). Η ανάλυση αυτή θα γίνει με τη μελέτη συγκεκριμένων εθνογραφικών μελετών που αναδεικνύουν τη διαλεκτική σχέση θεωρίας, ιστορικό-κοινωνικού πλαισίου και πολιτικού συγκείμενου.

ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Τα μαθησιακά αποτελέσματα του μαθήματος αφορούν την κριτική κατανόηση των επιστημολογικών παραδόσεων της μελέτης του πολιτισμού και της κοινωνίας.

Η θεματική ενότητα καλύπτει τη νεότερη και σύγχρονη παγκόσμια ιστορία από την εποχή των Ανακαλύψεων μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, εξετάζοντας επιμέρους όψεις των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών εξελίξεων της περιόδου. Παράλληλα, αναφέρεται στις διαφορετικές ιστοριογραφικές προσεγγίσεις των εξελίξεων αυτών. Η εστίαση των εβδομαδιαίων σεμιναρίων γίνεται σε ειδικό θέμα της ενότητας που ανακοινώνεται ετησίως. Το θέμα αυτού του εξαμήνου είναι: «Ολοκληρωτικοί πόλεμοι στη σύγχρονη εποχή». Με την ολοκλήρωση των μαθημάτων οι φοιτήτριες και οι φοιτητές αναμένεται: • Να κατανοήσουν την έννοια του ολοκληρωτικού πολέμου και τις αντίστοιχες ιστορικές εμπειρίες σε παγκόσμιο επίπεδο. • Να είναι σε θέση να διατυπώνουν συνθετικές κρίσεις για την ιστορία του 20ού κυρίως αιώνα. • Να εξοικειωθούν με τις γενικές ιστοριογραφικές τάσεις που μελετούν το συγκεκριμένο ιστορικό φαινόμενο. • Να εξοικειωθούν με τη διαδικασία ανάλυσης ιστορικών πηγών.

Το μάθημα εξετάζει όψεις της ευρωπαϊκής και παγκόσμια ιστορίας κατά τους Νεότερους Χρόνους, εστιάζοντας κυρίως στον 19ο αιώνα. Αναλύονται ζητήματα, όπως οι όψεις της νεοτερικότητας στην Ευρώπη και η ανάδυση των εθνικών κρατών, οι κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές που έφερε η βιομηχανική επανάσταση, τα ιδεολογικά ρεύματα και οι πολιτικοί ανταγωνισμοί της εποχής. Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα πρέπει να είναι σε θέση να σκέφτονται συνθετικά, συνδυάζοντας τις επιμέρους πολιτικές, ιδεολογικές, κοινωνικές, οικονομικές παραμέτρους της περιόδου. Επιπλέον θα έχουν μελετήσει διαφορετικά είδη ιστορικών πηγών για τη νεότερη εποχή.