Το μάθημα αυτό εξετάζει τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις μίας κρίσιμης δεκαετίας για τη σύγχρονη ελληνική και βαλκανική ιστορία, με αφετηρία την εγκαθίδρυση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου έως την έναρξη του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Στόχος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με την περίοδο αυτή μέσα από την προσπέλαση των πηγών (πρωτογενών και δευτερογενών), καθώς και η ένταξή της στη διεθνή ιστοριογραφία του Μεσοπολέμου και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το μάθημα εστιάζει σε ζητήματα διπλωματίας και πολιτικής, δίνοντας έμφαση στην περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ψυχρού Πολέμου, με σκοπό να εξοικειώσει τους φοιτητές με τις βασικές εξελίξεις κατά την αναφερόμενη χρονική περίοδο και κατ’ επέκταση με τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν τόσο μεταξύ των βαλκανικών κρατών όσο και με την Ευρώπη και τις Μεγάλες Δυνάμεις την εποχή του διπολικού κόσμου.

Θέματα Νεολιθικής Κοινωνίας και Οικονομίας στην προϊστορική Ελλάδα Το φροντιστήριο επικεντρώνεται σε θέματα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης κατά τη Νεολιθική (7η-4η χιλιετία π.Χ.) στην Ελλάδα με ιδιαίτερη έμφαση στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, και εξετάζει την ειδική βιβλιογραφία σχετικά με τα ζητήματα αυτά. Οι διαδικασίες μέσα από τις οποίες εμφανίζονται οι πρώτες Νεολιθικές κοινωνίες στην Ελλάδα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πρώτων γεωργοκτηνοτρόφων της Ευρώπης σε όλη τη διάρκεια της Νεολιθικής διαμορφώνουν το ευρύτερο πλαίσιο της θεματικής του μαθήματος. Οι επιμέρους θεματικές ενότητες που θα μελετηθούν στη διάρκεια του εξαμήνου αφορούν τη σχέση των οικισμών με το τοπίο, την ενδοκοινοτική και διακοινοτική οργάνωση των οικισμών όπως προκύπτει από τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και την κατανομή στο χώρο μιας πληθώρας ευρημάτων, οι ποικίλες οικονομικές δραστηριότητες των νεολιθικών κοινωνιών, ζητήματα κοινωνικής οργάνωσης και μεταβολών στο χώρο και το χρόνο στη διάρκεια της Νεολιθικής στην Ελλάδα. Επιμέρους όψεις των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων των νεολιθικών κατοίκων της Ελλάδας που θα διερευνηθούν αφορούν τις α) τις γεωργοκτηνοτοφικές πρακτικές, β) τις πρώτες ύλες και το μετασχηματισμό τους σε κατασκευές, εργαλεία, σκεύη, αντικείμενα ειδικών χρήσεων, γ) τα συστατικά της διατροφής και την μεταποίησή τους σε ειδικά τρόφιμα, δ) το πλαίσιο της κατανάλωσης και ε) τα δίκτυα επικοινωνίας στη Νεολιθική Ελλάδα όπως αυτά εντοπίζονται στο αρχαιολογικό αρχείο. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν κριτικά και να συζητήσουν στην αίθουσα ειδικά άρθρα και δημοσιεύσεις, ελληνικές και ξενόγλωσσες. Παράλληλα θα εξοικειωθούν με τη μελέτη αρχαιολογικών ευρημάτων, τεχνουργημάτων και βιοαρχαιολογικών καταλοίπων στους χώρους του Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Αρχαιολογικής Έρευνας του Τομέα Αρχαιολογίας (ΕΔΑΕ) καθώς και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα πραγματοποιηθεί εκπαιδευτική εκδρομή σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Η αξιολόγηση θα βασιστεί στο σύνολο των επιμέρους δραστηριοτήτων του μαθήματος: εποπτεία της βιβλιογραφίας, εργαστηριακές ασκήσεις, μεθοδολογία οργάνωσης και συνθετικής παρουσίασης της βιβλιογραφίας σε ένα επιμέρους θέμα της ενότητας του μαθήματος, ανάπτυξη επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης, προφορική παρουσίαση της θεματικής και κατάθεση γραπτής εργασίας στο ειδικό θέμα που θα ανατεθεί στις φοιτήτριες/φοιτητές του μαθήματος. Οι φοιτήτριες και φοιτητές που θα παρακολουθήσουν το μάθημα θα αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη και τις ικανότητες σύνθεσης, θα εκπαιδευτούν στις διαδικασίες της επιστημονικής έρευνας με την επαφή τους με τα μεθοδολογικά εργαλεία και τις θεωρητικές κατευθύνσεις της αρχαιολογικής επιστήμης με τελικό στόχο την επιτυχή παρουσίαση/διδασκαλία ενός ειδικού θέματος.

Το μάθημα έχει σαν αντικείμενο την μελέτη της βυζαντινής κεραμικής από τον 5ο έως τον 15ο αιώνα.

Στο μάθημα γίνεται λόγος, με αφορμή κυρίως τις κινεζικές πηγές, για τις σχέσεις Βυζαντίου και Κίνας, οι οποίες εντάσσονται στην ευρύτερη αφήγηση των επαφών ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή στην Ευρασία. Πρόκειται ουσιαστικά (τουλάχιστον ως τον 8ο αιώνα μ.Χ.) για μια ιστορία παγκοσμίου ενδιαφέροντος, όχι μόνο γιατί αφορά στις δύο σημαντικότερες αυτοκρατορίες του τότε κόσμου (Ρωμαϊκή - Κινεζική) αλλά και γιατί οι σχέσεις τους επηρέαζαν την υπόλοιπη Ευρασία, λόγω της θέσης τους στις δύο άκρες του γνωστού τότε κόσμου, είτε οι σχέσεις αυτές υλοποιούνται μέσω των χερσαίων δρόμων είτε μέσω του θαλάσσιου.

Μελέτη και ασκήσεις πάνω στα εικονογραφικά προγράμματα των Βυζαντινών και μεταβυζαντινών ναών

Στόχοςτου μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές τα κυριότερα
χαρακτηριστικά του φαινομένου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Στο πλαίσιο
του μαθήματος θα μιλήσουμε για τους σημαντικότερους εκπροσώπους του
κινήματος. Θα αναλύσουμε το έργο και τις ιδέες τους. Θα επιμείνουμε στα
δάνεια του Νεοελληνικού Διαφωτισμού από τον ευρωπαϊκό, στις συγκλίσεις
και τις αποκλίσεις από τον τελευταίο και θα εξετάσουμε σε ποιο βαθμό ο
Νεοελληνικός Διαφωτισμός κόμισε κάτι ουσιωδώς νέο στις ιδεολογικές
ζυμώσεις στα τε΄λη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Τέλος, βασικό
ζητούμενο του μαθήματος είναι να εξετάσουμε την επιρροή του
Νεοελληνικού Διαφωτισμού στις ιδεολογικές αναζητήσεις των Ελλήνων κατά
τη διάρκεια διεξαγωγής του αγώνα για την ανεξαρτησία, τον αντίκτυπο του
στα πρώτα Συντάγματα αλλά και στους ευρύτερους πολιτικούς και
πολιτειακούς προβληματισμούς του μαχόμενου ελληνισμού.

Οι θρησκευτικές γιορτές των αρχαίων ελληνικών πόλεων Οι γιορτές αποτελούσαν την κύρια έκφραση της θρησκευτικής ζωής και λατρευτικής πρακτικής των ελληνικών πόλεων, και ήταν κεντρικό μέρος της λατρείας των θεών. Το μάθημα προσεγγίζει τις θρησκευτικές γιορτές μέσα κυρίως από τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα μνημεία σε μια περίοδο που εκτείνεται από τους Πρώιμους Ιστορικούς Χρόνους έως και την Κλασική περίοδο. Άλλα τεκμήρια, όπως κείμενα αρχαίων συγγραφέων και επιγραφές θα συμβάλουν στην προσέγγιση και κατανόηση των θρησκευτικών εορτών των ελληνικών πόλεων, των ολύμπιων και χθόνιων τελετών, και των εορτών με τοπικό και πανελλήνιο χαρακτήρα. Μέσα από την ανάλυση επιλεγμένων θρησκευτικών εορτών, και με την ενσωμάτωση των νεότερων αρχαιολογικών δεδομένων από θέσεις στον ελλαδικό χώρο και τα νησιά, σκοπός του μαθήματος είναι να αναζητηθούν κοινά σημεία αλλά και διακριτές διαφορές που διέπουν τη θρησκευτική έκφραση των αρχαίων ελληνικών πόλεων. Οι φοιτητές αναμένεται ότι θα εξοικειωθούν με την επιστημονική ορολογία και τη βασική βιβλιογραφία γύρω από το θέμα, τόσο μέσα από τα έργα αναφοράς όσο και μέσα από νέες προσεγγίσεις και νέα ευρήματα.

Στο μάθημα εξετάζεται η τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας και συγκεκριμένα ο ιερός βράχος της Ακρόπολης, η Αθηναϊκή Αγορά και οι λόφοι γύρω από αυτήν, ο Κεραμεικός και η οχύρωση της πόλης. Συνακόλουθα επιλεγμένα ιερά της υπόλοιπης Αττικής παρουσιάζονται σε συνάρτηση με ιερά του άστεως της Αθήνας. Το μάθημα ακόμη αποσκοπεί στην εξέταση των μεγάλων Πανελλήνιων ιερών της αρχαίας Ολυμπίας, των Δελφών και της Δήλου. Παρουσιάζονται αναλυτικά τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των ιερών και τα χαρακτηριστικότερα αναθήματά τους από τη γεωμετρική εποχή έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Αναλύονται οι αιτίες δημιουργίας των ιερών, η εξέλιξή τους, οι θρησκευτικές πρακτικές και οι πολιτικές επιλογές που επηρέασαν την διαμόρφωση τους.

«Η πατριαρχία σκοτώνει» είναι ένα από τα πρόσφατα συνθήματα στο πλαίσιο των αντιδράσεων και των κινητοποιήσεων για τη θεσμική αποσιώπηση της γυναικοκτονίας. Πως ορίζεται η πατριαρχία στην ανθρωπολογία της συγγένειας και του φύλου και γιατί διαμορφώνει σχέσεις ανισότητας, υποτέλειας και βίας; Η μελέτη της συγγένειας ταυτίστηκε με την επιστημονική συγκρότηση της κοινωνικής ανθρωπολογίας και τη μελέτη των «πρωτόγονων» και «παραδοσιακών» κοινωνιών και αποτέλεσε επίκεντρο της ανθρωπολογικής έρευνας από τα τέλη του 19ου αι. μέχρι το 1970 όταν αμφισβητήθηκαν οι ολιστικές προσεγγίσεις της συγγένειας. Η συμβολική ανάλυση της συγγένειας, οι φεμινιστικές προσεγγίσεις του φύλου, της σεξουαλικότητας και της αναπαραγωγής και οι εθνογραφικές μελέτες των δυτικών αντιλήψεων των συγγενικών και οικογενειακών σχέσεων συνέβαλαν στην κριτική αναθεώρηση της συγγένειας. Ως αναλυτικές κατηγορίες, συγγένεια και φύλο οργανώνουν κοινωνικές σχέσεις και οι εννοιολογήσεις τους επικεντρώνονται σε φυσιοκρατικές παραδοχές, στο τι είναι «της φύσης» και «της βιολογίας». Στη σύγχρονη ανθρωπολογική προσέγγιση οι πολιτισμικές σημασίες της συγγένειας και του φύλου συνδιαμορφώνονται και η ανάλυση του ενός προϋποθέτει την ανάλυση του άλλου. Για παράδειγμα, αντιλήψεις για το φύλο, τη συγγένεια και τη σεξουαλικότητα διασταυρώνονται στο πεδίο της αναπαραγωγής αλλά και της πολιτικής, της θρησκείας, της φυλής, του σώματος, της ατομικότητας. Εκτός από την ανάλυση των πολιτισμικά ποικίλων τρόπων αντίληψης της συγγένειας, της οικογένειας και του γάμου, θα συζητηθούν η θεωρία των ομάδων μονογραμμικής καταγωγής και η θεωρία της επιγαμίας οι οποίες αντιμετωπίζουν τη συγγένεια ως συνολικό τρόπο κοινωνικής οργάνωσης. Θα εστιάσουμε στην κατανόηση εννοιών μέσα από παραδείγματα όπως σύστημα συγγένειας, καταγωγή, αγχιστεία, απαγόρευση της αιμομιξίας, ενδογαμία/εξωγαμία, οικιακή ομάδα, μεταβίβαση ονόματος και περιουσίας, προίκα, θηλυκότητα και ανδρισμός, μητρότητα και πατρότητα, πνευματική συγγένεια, συγγένεια αίματος και γάλακτος, υιοθεσία, σχεσιακότητα. Θα επιχειρήσουμε επίσης την εξοικείωση με την ανάγνωση και δημιουργία γενεαλογικών σχεδιαγραμμάτων και τη χρήση της ανοιχτής πλατφόρμας Kinsources (www.kinsources.net). Τέλος, θα διερευνήσουμε πως φύλο και συγγένεια συναρτώνται σε σχέσεις φροντίδας, έρωτα, αγάπης, ανισότητας, ιεραρχίας, αμφιθυμίας και βίας.

Στο μάθημα συζητάμε τρόπους παραγωγής, ανταλλαγής και κατανάλωσης σε ποικίλα διαφορετικά ιστορικά συγκείμενα αντλώντας υλικό τόσο από θεωρητικές προσεγγίσεις όσο και από εθνογραφικές μελέτες. Θα μελετήσουμε τη χρηστική, τελετουργική, συμβολική και πολιτική/ιδεολογική σημασία που φέρουν τα πράγματα και τα αντικείμενα, τη συμβολή τους στη συγκρότηση ταυτοτήτων, θα δούμε πώς παράγεται η αξία τους και θα τα προσεγγίσουμε ως αυτόνομους φορείς δράσης. Επιπλέον, θα αναζητήσουμε τα κριτήρια με βάση τα οποία τα όποια αγαθά και υπηρεσίες θεωρούνται αναγκαία ή επιθυμητά και ιεραρχούνται ως προς τη σημασία και την αξία τους. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην ανθρωπολογική ανάλυση του χρέους και του χρεωμένου ανθρώπου.

Στο μάθημα α) θα γίνει μια εισαγωγή στη θεωρητική συζήτηση περί κουλτούρας με ιδιαίτερη έμφαση στην οθωμανική περίπτωση, β) θα δοθεί μια συνθετική εικόνα των χαρακτηριστικών της οθωμανικής κουλτούρας της καθημερινότητας στη διαχρονία, γ) θα αναλυθεί ο ρόλος των ανθρώπινων δικτύων στη διαδικασία παραγωγής και διάχυσης των πολιτισμικών φαινομένων και δ) θα γίνει προσπάθεια πολιτικής ερμηνείας των καλλιτεχνικών έργων και πολιτισμικών διεργασιών. Με την επιτυχή ολοκλήρωση των μαθημάτων οι φοιτητές θα πρέπει: α) να γνωρίσουν τον κόσμο της οθωμανικής κουλτούρας και της κουλτούρας της καθημερινότητας, β) να αναστοχαστούν πάνω στην έννοια της κουλτούρας, μελετώντας μια κατεξοχήν πολυπολιτισμική κοινωνία, στην οποία οι πολιτισμικές οσμώσεις ήταν έντονες και πανταχού παρούσες, γ) να αντιληφθούν το ρόλο των ανθρώπινων δικτύων στη μεταφορά γνώσεων και τάσεων και δ) να αποκτήσουν μια συνθετική εικόνα της κουλτούρας στην οθωμανική αυτοκρατορία λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική μεταβολή.

Μακεδονικοί τάφοι και μνημειακή ζωγραφική