Στο πλαίσιο του φροντιστηρίου θα μελετηθούν οι ποικίλες εξωτερικές εξελίξεις και κυρίως οι πολιτικές και κοινωνικές μεταβολές που σημειώθηκαν από τα τέλη του 3^ου έως τις αρχές του 5^ου αι. στην περιφέρεια και στο εσωτερικό του (ανατολικού κυρίως) ρωμαϊκού κόσμου. Οι εξελίξεις αυτές μετασχημάτισαν ριζικά τους θεσμούς, την οργανωτική δομή καθώς και τα εσωτερικά κοινωνικά χαρακτηριστικά του του ενιαίου ακόμη Ρωμαϊκού κράτους και μετατόπισαν το πολιτικό κέντρο βάρος του στην κυρίως ελληνόφωνη και προοδευτικά όλο και πιο χριστιανική Ανατολή· συνακόλουθα, οι ίδιες αλλαγές διαφοροποίησαν –βαθμιαία μεν αλλά εν τέλει εις βάθος– την έως τότε πολιτειακή οργάνωση αλλά ακόμη και την κοινωνική και εν τέλει πολιτισμική φυσιογνωμία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας της ύστερης αρχαιότητας οδηγώντας σταδιακά στη λεγόμενη «Ρωμανία», δηλαδή στην Ανατολική ή Βυζαντινή αυτοκρατορία των μεσαιωνικών χρόνων.

     Βασικοί μαθησιακοί στόχοι του φροντιστηρίου είναι οι εξής: καταρχάς, η άσκηση των φοιτητών /-τριών στην προσέγγιση, χρήση και ερμηνεία των συναφών μεσαιωνικών πηγών και κυρίως της σύγχρονης βιβλιογραφίας· επιπρόσθετα, η εκπόνηση ειδικών ατομικών εργασιών από τους συμμετέχοντες /-ουσες (με θέματα έρευνας που αφορούν στη θεματική του μαθήματος: ιστορικές εξελίξεις, ερευνητικά προβλήματα κ.ά.) και η βέλτιστη προφορική παρουσίαση των τελευταίων κατά τη διάρκεια των μαθημάτων σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα· τέλος, οι φοιτητές /-ήτριες αναμένεται ότι θα κατανοήσουν, θα αφομοιώσουν και θα εφαρμόσουν στην πράξη τις βασικές τεχνικές της ιστορικής μελέτης και συγγραφής, τα υφιστάμενα ερευνητικά εργαλεία και τους βέλτιστους τρόπους παρουσίασης σε ευρύ κοινό ιστορικών δεδομένων που αφορούν ειδικά στη μελέτη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ως κράτους και κοινωνίας.

Στόχος του φροντιστηρίου είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τις πηγές της βυζαντινής ιστορίας και τις μεθόδους της ιστορικής έρευνας. Το μάθημα επικεντρώνεται κάθε φορά σε διαφορετικό αντικείμενο (διδασκόμενα θέματα:Ο Ιουστινιανός και η εποχή του (527-565). -Απονομή δικαιοσύνης στο Βυζάντιο. -Διοικητικοί θεσμοί της μέσης βυζαντινής περιόδου. -Η περιφερειακή διοικητική οργάνωση της βυζαντινής αυτοκρατορίας κατά την πρώιμη περίοδο. -Πολεμικές επιχειρήσεις κατά την πρώιμη και μέση βυζαντινή περίοδο. - Στάσεις και στασιαστικά κινήματα στο Βυζάντιο. -Η εποχή των Κομνηνών (1081-1185) θα επικεντρωθεί στον αυτοκράτορα Ιουστινιανό (527-565) και την εποχή του). Οι φοιτητές θα ασκηθούν στην ερμηνεία των συναφών πηγών και θα εκπονήσουν, αξιοποιώντας τα πορίσματα της σύγχρονης έρευνας, εργασίες που αφορούν κάθε φορά στο υπό εξέταση θέμα.

Στο πλαίσιο του φροντιστηριακού μαθήματος ειδίκευσης της Ιστορίας της τέχνης, ο φοιτητής/τρια θα εξοικειωθεί με την εξειδικευμένη βιβλιογραφία του γνωστικού πεδίου, την εφαρμογή των πιο έγκυρων μεθοδολογιών για την προσέγγιση εξειδικευμένων ζητημάτων ιστορίας και θεωρίας της τέχνης, την κριτική αξιοποίηση των βιβλιογραφικών πηγών, την άσκηση της συνθετικής σκέψης, καθώς και με τη διαδικασία εκπόνησης μιας εργασίας και την παρουσίασή της με τη μορφή διδασκαλίας. Το φροντιστηριακό μάθημα απευθύνεται σε περιορισμένο αριθμό φοιτητών. Ο τρόπος αξιολόγησης περιλαμβάνει δύο υποχρεωτικά σκέλη: i) προφορική παρουσίαση μιας θεματικής του πεδίου, ελεύθερης επιλογής και ii) την γραπτή υποβολή εντός συγκεκριμένης ημερομηνίας του κειμένου αναφοράς (word) έκτασης 2.800 με υποσελίδιες υποσημειώσεις (προτεινόμενο σύστημα υποσημειώσεων: Chicago style ή Harvard style).

Στην βαθμολόγηση αξιολογείται:

-η επιλογή βιβλιογραφίας - έντυπης ή από τον παγκόσμιο ιστό -και η σωστή χρήση της
-η οργάνωση του υλικού και η δομή του κειμένου αναφοράς (word)

-η κριτική και η συνθετική ικανότητα του εξεταζόμενου φοιτητή κατά την αξιοποίηση των πηγών

-η ορθή χρήση της ιστορικοτεχνικής ορολογίας

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασίου Κ. – Καψαμπάλη Κ. – Κονδύλη Μ. – Παρασκευόπουλος Θ., Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις, Μακρυνιώτη Δ. (επιμ.), Αθήνα, εκδ. νήσος 2004

Antal Fr., Μελέτες ιστορίας της τέχνης, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης 1999

Baxandall M., Painting and experience in fifteenth century Italy. A primer the social history of pictorial style, Oxford University Press ²1988Belting H., “Iconic Presence. Images in Religious Traditions”, Material Religion The Journal of Objects, Art and Belief, (2016) vol. 12

Berger J.,  Η Εικόνα και το Βλέμμα, Κονταράτου Ζ. (μτφρ)

Bersani L., The Freudian Body: Psychoanalysis and Art, New York, Columbia University Press 1986

Broude N. – Garrard M.D.(eds), The expanding discourse. Feminism and Art History, Westvew Press 1992

Castelnuovo E., «Η κοινωνική ιστορία της τέχνης ένας απολογισμός», Καρκαγιάννη-Καραμπελιά Β. (μτφρ.), Διπλή Εικόνα 10

Chasseguet-Smirgel J., Pour une Psychanalyse de l’ art et de la creativité, Paris, Payot 1971

Cherry D., Beyond The Frame. Feminism and Visual Culture, Britain 1850-1900

Circulations in the Global History of Art (Thomas DaCosta Kaufmann – Catherine Dossin – Béatrice Joyeux-Pruner eds), USA 2017

Γκότση Χ.-Γλ., Ο λόγος για τη γυναίκα και τη γυναικεία καλλιτεχνική δημιουργία στην Ελλάδα (τέλη 19ου-αρχές 20ού αιώνα) ΑΠΘ-Θεσσαλονίκη 2002 (αδημ. Διδ. διατριβή)

……………… «Η πρώτη «καλλιτεχνική έκθεσις των κυριών» (Αθήνα, 1891). Δίνη,  φεμινιστικό περιοδικό, 7, 1994, 236-247.

……………………. “Towards the formation of a professional identity: Women artists in Greece  at the beginning of the twentieth century”. Women’s History Review, 14, 2, 2005,  285-300.

……………. «Οι εικόνες του ’40 και ο ρόλος της μνήμης στο έργο της Άννας Κινδύνη».  Νέα Εστία, 1845, 2011, 1278-1293.

………………… «Αρχείο και γυναικεία καλλιτεχνική δραστηριότητα στον 20ό αιώνα: γενικές παρατηρήσεις για την ελληνική περίπτωση και κάποια παραδείγματα»,  Κριτική + Τέχνη, 6, 2015, 239-249.

Γκότση Χ.-Γλ.-Ριζάκη Ει., «Ελληνική βιβλιογραφία της ιστοριογραφίας των γυναικών  και του φύλου», Τα Ιστορικά, 62, 2015, 239-242.

Γκότση Χ.-Γλ., “Α ‘guarantee of clustered energy and collective promotion’ ”: Τhe  Association of Greek Women Artists and its exhibitions in the 1950s and 1960s.  Artl@s Bulletin, 8, 1, 2019, 197-208.

…………………… «Ζητήματα και προτάσεις για μια φεμινιστική προβληματική στην ελληνική ιστορία της τέχνης». στο Ευγένιος Ματθιόπουλος, Νίκος Χατζηνικολάου (επιμ.), Η  ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα (Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης, Ρέθυμνο, 6-8 Οκτωβρίου 2000), Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2003, 65-84.

…………………. «Προσωπογραφίες καλλιτεχνών στην ελληνική τέχνη του μεσοπολέμου: μοντέρνες εκδοχές του υποκειμένου και της καλλιτεχνικής ταυτότητας», στο Μάρθα Ιωαννίδου (επιμ.), Η τέχνη του 20ού αιώνα: ιστορία-θεωρία-εμπειρία. Γ΄ Συνέδριο Ιστορίας της Τέχνης, 2-4 Νοεμβρίου 2007, Τομέας Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 2009, 163-175.

……………….. «Μαθήματα τέχνης στα σχολεία θηλέων του 19ου αιώνα: ανιχνεύοντας τη συμβολή των γυναικών στη διδασκαλία τους», στο Σιδηρούλα Ζιώγου- Καραστεργίου (επιμ.), Γυναίκες στην ιστορία των Βαλκανίων: ιστορίες ζωής γυναικών εκπαιδευτικών (Πρακτικά Συνεδρίου Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στην Παιδαγωγική της Ισότητας των Φύλων του Α.Π.Θ., 19-20 Ιουνίου 2008), Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Βάνιας, 2010, 289-299.

………………. «Χωρική, κυρία, γυναίκα: κοινωνική διαφοροποίηση, φύλο και σεξουαλικότητα στην ελληνική ζωγραφική του 19ου αιώνα». στο Άρης Σαραφιανός, Παναγιώτης Ιωάννου (επιμ.), Ερευνητικά ζητήματα στην ιστορία της τέχνης: από τον ύστερο Μεσαίωνα μέχρι τις μέρες μας (Πρακτικά Δ΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης, Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Αθήνα, 30 Νοεμβρίου-2 Δεκεμβρίου 2012), Αθήνα: εκδόσεις Ασίνη, 2016, 507-520.

………………… «Εικόνες μοντέρνων γυναικών στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέμου», Ζητήματα ιστορίας, μεθοδολογίας και ιστοριογραφίας (Πρακτικά Ε΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης, Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα, 15-17 Ιανουαρίου 2016). (Gutenberg, 516-531).

………………… «Παρελθόν έναντι παρόντος; Σημειώσεις για τη διδασκαλία της ιστορίας της  τέχνης σε μια σύγχρονη Σχολή Καλών Τεχνών», στο Ζωή Γοδόση, Γιάννης Ζιώγας,  Θεοχάρης Τσάμπουρας (επιμ.), Για μια Σχολή Εικαστικών Τεχνών του 21ου  Αιώνα (Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Σχολή  Καλών Τεχνών, Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, Φλώρινα  12-14 Μαΐου 2017), Φλώρινα, 2020,  117-122.

Δασκαλοθανάσης Ν., Ο καλλιτέχνης ως ιστορικό υποκείμενο από τον 19^ο στον 21^ο αιώνα, Αθήνα: Άγρα 2012

Δεληγιώρη Α., Σκέψεις και προοπτική. Από το quatrocento στο ηλεκτρονικό novecento, Αθήνα, εκδ. Αλεξάνδρεια 2002

Εισαγωγή στην Ιστορία της Τέχνης, Belting H. – Dilly H. – Kemp W. – Sauerländer W. – Wranke M. (επιμ.), Παπανικολάου Μ. (επιμ. ελληνικής έκδοσης), Γιόκα Λ. (μτφρ), Θεσσαλονίκη, Βάνιας 1995

Fernie E. (επιλογή-σχόλια), Art history and its methods. A critical anthology, Hong Gong, Phaidon Press Limited 1996

Finch M., Style in Art History. An Introduction to Theories of Style and Sequence, The Scarecrow Press, Inc. Metuchen, N.J. 1974

Frascina Fr. – Harisson J. (eds), Modern Art and Modernism, A Critical Anthology, New York, Harper and Row 1982

Freeland C., Μα είναι αυτό τέχνη, Αλμπάνη Μ. (μτφρ), Γκέκα Π. (επιμ.), Μουτσόπουλος Θ. (επίμ.), Αθήνα, Πλέθρον 2005

Garb Tamar, Bodies of Modernity. Figure and Flesh in Fin-de-Siècle France, Thames and Hudson: London 1998

Gombrich E. H., Art and Illusion, Oxford, 1960

-------------------- Meditations on Hobby-horse, London 1963

-------------------- Symbolic Images, London 1978

------------------- Reflections of the history of art. Views and reviews, Woodfield R. (ed.) Oxford, Phaidon 1987

-------------------  The use of images. Studies in the Social Function of Art and Visual Communication,  Singapore 2000

Greenberg Cl., «“American  type” Painting», Art and Culture: critical essays, 1961

-----------------  «Modernist Painting», Art and Literature, 4, 1965

Hauser A., Κοινωνική ιστορία της τέχνης, Κονδύλης Τ. (μτφρ.), Αθήνα, τ. Α-Δ, Κάλβος 1969-70

Hadjinikolaou N., Art History and Class Struggle, London, Pluto Press 1978

Harrison Ch. – Wood P. (eds), Art in theory, 1900-2000: An Anthology of Changing Ideas, Cambridge, Blackwell 2003

Χατζηνικολάου Ν., Νοήματα της εικόνας. Μελέτες ιστορίας και θεωρίας της Τέχνης, Ρέθυμνο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 1994

Holub R. C., Θεωρία της Πρόσληψης, Μια κριτική εισαγωγή, Αθήνα, Μεταίχμιο 2001

Iser W., The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response, Baltimore, J. Hopkins University Press 1978

Ivins W., Prints and Visual Communication, Harvard University Press 1953

Jameson Fr., Postmodernism or the Cultural Logic of Late Capitalism, London 1991

Jauss H. R., Towards an Aesthetic of Reception, Bahti T. (μτφρ) University of Minesota Press 1982

------------- “Tradition, Innovation and Aesthetic Experience” The Journal of Aesthetics and Art Criticism, XLVI, 3, Spring 1988

---------------- Η θεωρία της  πρόσληψης. Τρία μελετήματα, Πεχλιβάνος Μ. (εισαγωγή, μετάφραση, επίμετρο), Αθήνα, Εστία 1995

Κείμενα για την Τέχνη, Παππάς Γ. (επιλογή-μτφρ.), Αθήνα, Νεφέλη 1993

Kofman S., The Childhood of Art. An Interpretation of Freud ’s Aesthetics, Woodhull W. (μτφρ.), New York, Columbia University 1988

Les Cahiers du Museé national d’ Art Moderne, «Moderne, Modernité, Modernisme », No 19-20, Juin 1987

 Μιχελής Π., Η αρχιτεκτονική ως τέχνη, Αθήνα 1940

Μπένγιαμιν Β., Δοκίμια για την τέχνη, Κούρτοβικ Δ. (μτφρ) Αθήνα 1978

Naef S.-  Maffi I.- Shaw W.,  “ ‘Other Modernities’: Art, Visual Culture and Patrimony Outside the West. An Introduction”, ARTL@S BULLETIN, Vol. 9, Issue 1 (Winter 2020)

Pächt O., The Practice of Art History. Reflection on Method, London, Harvey Miller Publishers 1999

Panofsky E., Studies in Iconology, Humanistic Themes in the Art of The Renaissance, 1939, London 1972

Παγκόσμια Τέχνη, τ. 27, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδοτική Αθηνών 1998

Ouspensky L.– Lossky V., Le sens des icons, Paris ⁴2003

Ρηγοπούλου Π., Το Σώμα. από την ικεσία στην απειλή, Αθήνα, εκδ. Πλέθρον 2003

Roskill M. What is Art History?, London 1982(2)

Salinari C., Μαρξ-‘Εγκελς για την τέχνη, Χρυσικόπουλος Στ. (μτφρ), Μαστοράκη Τζ. (επιμ), Αθήνα 1975

Shapiro M., “Style”, Anthropology Today, University of Chicago Press 1953

Tsakiridou C. A., Tradition and Transformation in Christian Art. The Transcultural Icon, New York 2019

Βακαλό Ε.,  Μοντέρνο- Μεταμοντέρνο, Συνδέσεις και Αποστάσεις

Wind E., Τέχνη και αναρχία,  Αθήνα: Νεφέλη 1986

Wölfflin H., Βασικές έννοιες της Ιστορίας της Τέχνης. Το πρόβλημα της εξέλιξης του στιλ στη νεότερη τέχνη, Παπανικολάου Μ. (προλ.), Κοκαβέσης Φ. (μτφρ), Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής 1992(Kunstgeschichtliche Grundbegriffe, 1915)

Σκοπός του μαθήματος είναι να εισαχθούν οι φοιτητές στη θεωρητική συζήτηση για την ιστορική επιστήμη, το αντικείμενο και τους στόχους της, καθώς και το ρόλο του ιστορικού. Επίσης, να γνωρίσουν τα είδη των πηγών της ιστορίας, να αποκτήσουν ικανότητες κριτικής προσέγγισης, αξιολόγησης και αξιοποίησή τους κατά τη συγγραφή ενός ιστορικού κειμένου.

Πρόκειται για μια εισαγωγή στις ιστορικές σπουδές και στην τεχνική της συγγραφής μιας επιστημονικής εργασίας.

Ο σκοπός του φροντιστηρίου είναι η συγκριτική παρουσίαση βασικών θεωριών και η κριτική αξιολόγηση των ποιοτικών μεθόδων και τεχνικών που χρησιμοποιούνται στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες με έμφαση στην κοινωνική ανθρωπολογία. Το φροντιστήριο διαιρείται σε σεμιναριακές παρουσιάσεις, εργαστήριο για το εθνογραφικό και ιστορικό ντοκιμαντέρ και παρουσιάσεις εργασιών.

Το μάθημα εισάγει τους φοιτητές στη θεωρία και μεθοδολογία της ιστορικής επιστήμης μέσω ασκήσεων και εργασιών.

Στο φροντιστήριο αυτό θα εξεταστούν ζητήματα που αφορούν στην έννοια του σώματος ως βιολογικής και κοινωνικής οντότητας και στον τρόπο που το σώμα αποτυπώνεται μέσα από τις διαφορετικές όψεις του υλικού πολιτισμού όπως είναι η κεραμική, τα ειδώλια, οι σφραγίδες και τα κοσμήματα αλλά και οι ανάγλυφες στήλες και οι τοιχογραφίες σε συνδυασμό με τα ίδια τα ανθρώπινα κατάλοιπα στο προϊστορικό Αιγαίο. Ένα μεγάλο τμήμα του φροντιστηρίου θα ασχοληθεί με τη μεταχείριση των νεκρών και με τις διαφορετικές όψεις διαχείρισης των ανθρώπινων καταλοίπων διαχρονικά. Θέματα που θα συζητηθούν εκτενώς περιλαμβάνουν την έννοια του σώματος σε σχέση με τις διαφορετικές ταυτότητες και τους ρόλους που παίζει διαχρονικά στις προϊστορικές κοινότητες του Αιγαίου π.χ. η γυναίκα-μητέρα, η γυναίκα-θεά/ιέρεια, ο άνδρας πολεμιστής/κυνηγός, το παιδί εξαρτημένο από τη μητέρα. Η διάρθρωση του μαθήματος βασίζεται σε διαλέξεις με ειδικά θέματα αλλά κυρίως στην συμμετοχή των φοιτητών με προφορική παρουσίαση και συζήτηση άρθρων της ξένης βιβλιογραφίας που αφορούν στην πρόσληψη του σώματος μέσα από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα. Η αξιολόγηση των φοιτητών θα βασιστεί στη συμμετοχή τους στη γενική συζήτηση, στην προφορική παρουσίαση άρθρων και εργασιών και σε γραπτή εργασία.