Κοινή νεοελληνική και διάλεκτοι Το πρόβλημα των σχέσεων κοινής και διαλέκτων θα εξετασθεί: (α) ως πρόβλημα της διαλεκτικής βάσης της κοινής νεοελληνικής και (β) ως πρόβλημα του διαλεκτικού υπόβαθρου σε ιδιολεκτικό επίπεδο. Στα εισαγωγικά μαθήματα θα επικεντρωθούμε στα βασικά προβλήματα της χρονολόγησης και κυρίως της διαλεκτικής διαίρεσης των νεοελληνικών διαλέκτων. Τον πυρήνα του μαθήματος αποτελεί η κριτική εξέταση των προτάσεων για τη διαλεκτική βάση της κοινής νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδης, Καρατζάς, Παντελίδης, Τζιτζιλής κ.ά.) και η ανάλυση της άποψης του Τζιτζιλή ότι οι αστικές διάλεκτοι στην Ελλάδα καθορίζονται κυρίως από το διαλεκτικό υπόστρωμα των ομιλητών και όχι από την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν.

Στόχος του μαθήματος είναι η εστίαση σε θεωρητικές προσεγγίσεις και εμπειρικά δεδομένα από το πεδίο της γλωσσικής επεξεργασίας. Ειδικότερα, θα εξεταστεί η επεξεργασία, κατανόηση και παραγωγή μιας σειράς γλωσσικών φαινομένων, όπως κανονικές / μη κανονικές δομές και αναφορά αντωνυμιών μεταξύ άλλων, με μνεία τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη/ξένη γλώσσα.

Το μάθημα ως ιστορία ιδεών διερευνά την εκκίνηση της γλωσσολογικής σκέψης και την πορεία της μέχρι τον 19ο αι. Ξεκινώντας από τις πρώτες μη επιστημονικές απόψεις, μεταβαίνοντας στις ιστορικά επόμενες, καταλήγουμε στο πώς, στο γιατί και στο πότε αναδύθηκαν οι τρέχουσες θέσεις της γλωσσολογίας. Δεν είναι μάθημα ιστορικής γλωσσολογίας και από τη φύση του αφορά φοιτητές/-τριες που ενδιαφέρονται για την ιστορική διαδρομή διανοημάτων και διανοητών που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη γλωσσολογία

Εισαγωγή σε θέματα του διεπιπέδου Φωνολογίας-Μορφοσύνταξης

Αντικείμενο του μαθήματος είναι η εξοικείωση με τον σύγχρονο θεωρητικό προβληματισμό για τη θέση της σύνταξης στην αρχιτεκτονική της γραμματικής, για το εύρος των φαινομένων που μπορούν ή πρέπει να αναχθούν σε συντακτικές διαδικασίες και περιορισμούς, καθώς και για τη διάδραση της σύνταξης με το νόημα (λογικό και συνομιλιακό) και τη μορφή (μορφολογία, μορφοφωνολογία και προσωδία). Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη θεωρία δομής ορισμάτων, τη συσχέτισή της με τη γεγονοτική δομή και στα εμπειρικά επιχειρήματα/διαγνωστικά κριτήρια που συνηγορούν υπέρ ή κατά της συντακτικής αναπαράστασής της. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται η κατανομή και νομιμοποίηση ορισμάτων σε σχέση με φωνή, διάθεση, μεταβατικότητα και λεξικό ποιόν ενεργείας, οι εναλλαγές στην πραγμάτωση ορισμάτων και η εσωτερική δομή όλων των φραστικών κατηγοριών που αποτελούν προβολές κατηγορημάτων (ρηματικές, ονοματικές, επιθετικές φράσεις). Παρέχεται επίσης συνοπτική εισαγωγή σε βασικές έννοιες και εργαλεία της τυπικής σημασιολογίας τα οποία είναι κοινά στην τρέχουσα ανάλυση φαινομένων στο σημασιοσυντακτικό διεπίπεδο. Απώτερος σκοπός είναι να αναδειχθούν φαινόμενα της ελληνικής, νέες παρατηρήσεις και συσχετίσεις, που μπορούν να φωτίσουν ευρύτερα θεωρητικά ερωτήματα. 

Παρουσιάζεται η θεωρία της Εννοιακής Μεταφοράς (π.χ. Lakoff & Johnson 1980, 1999· Lakoff

1993) και η συζήτηση σχετικά με τη διεπίδραση της μεταφοράς με τη μετωνυμία, καθώς και

μεταγενέστερες κριτικές απόψεις που θέτουν ζητήματα μεθοδολογίας και εστιάζουν στην

επικοινωνιακή διάσταση της μεταφοράς και στον ρόλο της γλώσσας.

Ακολουθώντας την επιβεβλημένη διάκριση μεταξύ της προ-εθνικής και της εθνικής φάσης των Βαλκανίων, εξετάζεται η πορεία εγγραμματισμού των επιμέρους βαλκανικών λαών και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στα αλφάβητα που χρησιμοποιήθηκαν και στους παράγοντες που οδήγησαν στην επιλογή/προτίμησή τους. Στο πλαίσιο αυτό συζητάμε για τη θέση και το ρόλο της ελληνικής στα Βαλκάνια, συνδυάζοντας την εκ των έσω θεώρηση (ματιά των Ελλήνων) με την εκ των έξω προσέγγιση (ματιά των βαλκάνιων γειτόνων τους).

Το μάθημα αυτό αποτελεί μια εισαγωγή σε σύγχρονες ερευνητικές μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται σε διάφορους τομείς της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας.

Στο μάθημα εξετάζονται ετυμολογικά ζητήματα της ελληνικής, με στόχο: (α) Να κατανοήσουν οι φοιτητές/τριες τι είναι η ετυμολογία. (β) Να αντιληφθούν τις διαφορές ανάμεσα στις κληρονομημένες λέξεις, στα δάνεια και στους νέους σχηματισμούς. (γ) Να καταλάβουν πώς μπορούν να αξιοποιήσουν τις θεωρίες για τη γλωσσική αλλαγή στην ετυμολογία. (δ) Να καταλάβουν διαφορές ανάμεσα στην ετυμολογία της αρχαίας και της νέας ελληνικής.

Αντικείμενο του σεμιναρίου είναι η γνωριμία με τις σύγχρονες τυπικές προσεγγίσεις στη συντακτική αλλαγή και ποικιλία. Μελετάται το ερώτημα της εμφάνισης της ποικιλότητας, ο ρόλος της τυχαιότητας, της επιλογής και της επαφής στην εγκαθίδρυση μιας γλωσσικής αλλαγής, η επανανάλυση της συντακτικής δομής κατόπιν μορφοφωνολογικών αλλαγών και η έννοια της παραμετρικής αλλαγής. Εξετάζεται επίσης αν διαδικασίες γνωστές από την ιστορική γλωσσολογία (γραμματικοποίηση, κύκλοι) είναι αυτόνομοι μηχανισμοί ή επιφαινόμενο στοιχειωδέστερων διαδικασιών. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην έννοια της παραμέτρου, μέσα από παραδείγματα μορφοσυντακτικών φαινομένων που συν-μεταβάλλονται στην ιστορία της ελληνικής και στις διαλέκτους της, αλλά και σε ευρύτερα σύνολα γλωσσών, αξιοποιώντας τυπολογικές και άλλες βάσεις δεδομένων. Θα συζητηθεί επίσης η υπολογιστική αξιοποίησή τους για φυλογενετική και γενικότερα ιστορική έρευνα.