Θα παρουσιαστεί το μουσικό βιβλίο Ειρμολόγιο, όπως αυτό εξελίχθηκε κατά την Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδο. Επίσης θα μελετηθεί το σύντομο και αργό μέλος του Ειρμολογίου Πέτρου Πελοποννησίου και Πέτρου Βυζαντίου, με αντίστοιχα μουσικά παραδείγματα κατ΄ ήχον. Ακόμα, θα γίνει παρουσίαση του Στιχηραρικού γένους μελοποιίας της μεταβυζαντινής περιόδου με συνθέσεις του Παναγιώτου Χρυσάφη, του Αρχιεπισκόπου Γερμανού Νέων Πατρών, Ιακώβου Πρωτοψάλτου, Πέτρου Λαμπαδαρίου και Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα μπορούν:
- να εντοπίζουν και να παρουσιάζουν τους παράγοντες που διαμόρφωσαν τη γενικότερη αισθητική σε ότι αφορά τη Θεία Λατρεία.
- να δίνουν μία συγκροτημένη απάντηση σχετικά με θέματα ναοδομίας.
- να αναπτύσσουν την κριτική και αναλυτική τους σκέψη μέσα από τον εντοπισμό και την κατανόηση των παραγόντων που οδήγησαν στη διαμόρφωση της αισθητικής των λειτουργικών τεχνών.
- να αξιοποιούν την αποκτηθείσα γνώση στην περαιτέρω ερμηνεία της αισθητικής ως μέσο αγωγής και σωτηρίας.
- να κάνουν συγκρίσεις και συνδέσεις της Ναοδομικής αισθητικής πάλαι τε και νυν.

Η θεωρητική και πρακτική εκμάθηση των τεχνικών και των υλικών της μεσαιωνικής και βυζαντινής ζωγραφικής στόχο έχει να φέρει τον ενδιαφερόμενο φοιτητή σε επαφή, όπως θα έλεγε και ο Daniel Thompson, με την «μαγειρική της τέχνης». Μέσα από αυτή τη διαδικασία ο ασκούμενος θα μάθει την φύση και την προέλευση των υλικών, με τα οποία οι μεγάλοι ζωγράφοι και όχι μόνο, φιλοτέχνησαν τα έργα τους. Τα ζωγραφικά έργα είναι το αποτέλεσμα των μεταβαλλόμενων αναγκών των ζωγράφων και της κοινωνίας, μέσα στην οποία ξεδιπλώνουν το έργο τους. Το περιεχόμενο του μαθήματος δεν έχει σκοπό να έρθει ο φοιτητής με μια στείρα παράθεση πληροφοριών, αλλά να αντιληφθεί ο ίδιος διαχρονικά πώς ένας ζωγράφος λαμβάνει «νεκρή ύλη» και της δίνει ζωή.

Η ιστορία και η σημερινή κατάσταση των Ορθοδόξων Εκκλησιών της Βορείου και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σλαβικών και μη σλαβικών (Αλβανίας, Γεωργίας, Φιλανδίας, Εσθονίας και Ρουμανίας).

Το Άγιο Όρος διαχρονικά υπήρξε ο τόπος καλλιέργειας της ορθόδοξης πνευματικότητας και του ορθοδόξου πολιτισμού σε ολόκληρο τον χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Στόχος του μαθήματος είναι να αποκτήσουν οι φοιτητές μία ακριβή γνώση της προσφοράς αυτής του Αγίου Όρους με έμφαση κυρίως στον προσδιορισμό της προσφοράς αυτής στην ιστορική πορεία των Ορθοδόξων Εκκλησιών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης μέσω της ανάδειξης προσώπων, γεγονότων, ιερών μοναστικών κοινοτήτων και προσκυνημάτων.

Η Εκκλησία της Ρωσίας υπήρξε το λαμπρότερο αποτέλεσμα της χριστιανικής ιεραποστολικής δραστηριότητας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στο πλαίσιο του οικουμενικού οράματός της. Μετά την ανεξαρτητοποίησή της από το Οικουμενικό Πατριαρχείο προσπάθησε να βρει τον βηματισμό της εντός του ολοένα επεκτεινόμενου και ισχυροποιούμενου ρωσικού κράτους, το οποίο σταδιακά θα εξελιχθεί σε μία αυτοκρατορία, η οποία προσλάμβανε και οικειοποιούμενη στο μέτρο των δυνατοτήτων και των αυτοπροσδιορισμών της την πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο 17ος αιώνας υπήρξε καθοριστικός για τον προσδιορισμό των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας στη Ρωσία και κυρίως επί της πατριαρχίας του Πατριάρχη Μόσχας Νίκωνα. Η διαπάλη της τσαρικής και της πατριαρχικής εξουσίας υπήρξε πολωτική με αποτελέσματα άκρως δυσμενή και για τους δύο θεσμούς· κυρίως όμως για την Εκκλησία και τον κατεξοχήν εκπρόσωπο αυτής τον Πατριάρχη Μόσχας Νίκωνα. Εξ αυτού ο στόχος του μαθήματος είναι να αποκτήσουν οι φοιτητές μία επαρκή γνώση για την πολιτική και εκκλησιαστική κατάσταση της Ρωσίας κατά τον 17ο αιώνα και να αναχθούν κριτικά στο να εμβαθύνουν ως προς την επίδρασή των γεγονότων αυτών στην πολιτική και εκκλησιαστική πορεία της Ρωσίας μέχρι το σήμερα.

Το μάθημα «Σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας στο νεότερο ελληνικό κράτος» εξετάζει τις σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας αμέσως μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Συγκεκριμένα, εστιάζει στην αντίθεση της εισαχθείσας από τη βασιλεία του Όθωνα καταστατικής νομοθεσίας της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος τόσο με τον Συνοδικό Τόμο της 29ης Ιουνίου 1850, δυνάμει του οποίου ανακηρύσσεται το αυτοκέφαλο της Ελλαδικής Εκκλησίας, όσο και με το ορθόδοξο κανονικό δίκαιο εν γένει. Υπό το πρίσμα αυτών των εκκλησιαστικών πηγών δικαίου μελετώνται ιδιαίτερα οι κυριότερες ρυθμίσεις αφενός του Ν. Σ΄/1852 «Περὶ Ἐπισκοπῶν καὶ Ἐπισκόπων καὶ περὶ τοῦ ὑπὸ τοὺς Ἐπισκόπους τελοῦντος Κλήρου» και αφετέρου του Ν. ΣΑ΄/1852 περί «Νόμου Καταστατικοῦ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος». Ο πρώτος από τους παραπάνω νόμους ρυθμίζει τη διαίρεση της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος στη Μητρόπολη Αθηνών, σε αρχιεπισκοπές και επισκοπές, τον ρόλο του επισκόπου, καθώς και τη σχέση του επισκόπου με τους υπαγόμενους σε αυτόν κληρικούς. Ο δεύτερος από τους παραπάνω νόμους διέπει τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Το μάθημα ασχολείται με ζητήματα αισθητικής, εικονογραφικής και τεχνοτροπικής ανάλυσης της ζωγραφικής των βυζαντινών και μεταβυζαντινών φορητών εικόνων και χειρογράφων. Στο πλαίσιο του μαθήματος εξετάζονται καταρχήν οι ιστορικές-κοινωνικές συνθήκες και το θεολογικό-δογματικό-λειτουργικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η χριστιανική εικονογραφία. Παρουσιάζονται οι βασικές αισθητικές αρχές της χριστιανικής ζωγραφικής με παράλληλη μελέτη επιλεγμένων γραπτών πηγών και κειμένων βυζαντινής αισθητικής. Παράλληλα, διερευνώνται οι σχέσεις της με την παλαιότερη εθνική-ειδωλολατρική καλλιτεχνική παράδοση, ενώ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη χρήση των συμβόλων και συμβολισμών στην εικονογραφία και εικονολογία της χριστιανικής ζωγραφικής τέχνης. Επιπλέον, παρουσιάζεται μια ιστορική επισκόπηση της τέχνης τόσο των φορητών εικόνων όσο και των εικονογραφημένων χειρογράφων κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, καθώς και σε παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης.

Το μάθημα μελετά τις πολυεπίπεδες πολιτισμικές σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Βενετία από την ίδρυσή της και καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής της βυζαντινής αυτοκρατορίας, καθώς και τη δυναμική παρουσία και την πλούσια δράση του Ελληνισμού σε αυτήν μετά το 1453. Η Βενετία, από δημιούργημα της βυζαντινής αυτοκρατορίας, εξελίχθηκε σε μεγάλη ναυτική και οικονομική δύναμη και, από βυζαντινή επαρχία, κατέληξε να κυριαρχήσει σε πολλά από τα άλλοτε βυζαντινά εδάφη. Στη χιλιόχρονη ιστορία της η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας απέκτησε κτήσεις τόσο στην Ιταλική χερσόνησο όσο και τον ελλαδικό χώρο και κατάφερε να κυριαρχήσει εμπορικά σε όλη τη Μεσόγειο, κατακτώντας μια δεσπόζουσα θέση μεταξύ της ορθόδοξης Ανατολής και της Λατινικής Δύσης. Στο μάθημα δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις καλλιτεχνικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μεταξύ Βυζαντίου και Βενετίας. Μελετάται η καλλιτεχνική παραγωγή στη Βενετία και την ευρύτερη περιοχή της από την πρώιμη βυζαντινή περίοδο ως τους μεταβυζαντινούς χρόνους και την Ιταλική Αναγέννηση, ενώ ανιχνεύονται οι επιδράσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς και της καλλιτεχνικής παραγωγής του Βυζαντίου πριν και μετά το 1453 στην τοπική βενετσιάνικη παράδοση.

https://qa.auth.gr/el/class/1/600215116

Διδάσκονται στοιχεία από τη ζωή και τη θεολογία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και της παράδοσης της Μεταρρύθμισης. Επιχειρείται η σύγκριση με την Ορθόδοξη δογματική διδασκαλία. Παρουσιάζονται σημαντικά στοιχεία των διαχριστιανικών, καθώς και των διορθοδόξων σχέσεων. Αναδεικνύονται οι βασικοί προβληματισμοί που ανακύπτουν από τη σύγχρονη πορεία της Οικουμενικής Κίνησης.

Το μάθημα δίνει χρήσιμες πληροφορίες για τις κεντρικές εξελίξεις στη διοικητική, κοινωνική, γεωγραφική, εκκλησιαστική και νομοκανονική ιστορία της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα. Τονίζονται, κυρίως, οι ουσιαστικές διοικητικές εκκλησιαστικές και πολιτικές διαφοροποιήσεις με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυρίως κατά τον 19ο και 20ο αιώνα. Ήταν μια περίοδος πολιτικών και εκκλησιαστικών ανακατατάξεων στη Χερσόνησο του Αίμου. Η πόλη της Θεσσαλονίκης, μια πόλη με έντονη θρησκευτικότητα, υπήρξε για πολλούς αιώνες το κατ’ εξοχήν πνευματικό κέντρο.

Στο μάθημα αυτό παρουσιάζεται το Λατρευτικό Ζήτημα ή το Ζήτημα των ιερών τόπων λατρείας, την κρίσιμη περίοδο, από τα μέσα του 19ου αιώνα έως τις αρχές του 20ου αι. Πρόκειται για Ζήτημα διαστάσεων ακήρυχτου θρησκευτικού πολέμου στην, υπό κρατικό μεταρρυθμιστικό ανασχηματισμό, οθωμανική επικράτεια. Αυτός ο ανασχηματισμός διεξαγόταν υπό την πίεση των Μ. Δυνάμεων, που είχαν τα δικά τους συμφέροντα στην Ανατολή. Εκκλησίες, νεκροταφεία, μοναστήρια, αγιάσματα, παρεκκλήσια, επισκοπεία, βακουφικά κτήματα των κανονικών ορθόδοξων κοινοτήτων έγιναν θέατρο άπειρων συγκρούσεων.

Παρουσιάζεται το υμναγιολογικό έργο των Κολλυβάδων ή πατέρων της Φιλοκαλικής αναγέννησης, το οποίο συνιστά το αποκορύφωμα της πνευματικής ακμής του υπόδουλου Ελληνισμού κατά το 18ο αιώνα. Το έργο αυτό διαρθρώνεται στη συλλογή, μετάφραση και έκδοση αγιολογικών και υμνογραφικών κειμένων για παλαιούς ή νέους αγίους. Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η επικέντρωση του έργου των Κολλυβάδων στην ομάδα των Νεομαρτύρων, την οποία ιδιαίτερα προέβαλαν, και μάλιστα την κατηγορία των εξ αρνησιχρίστων Νεομαρτύρων. Το έργο αυτό δεν περιορίστηκε μόνο στη συγγραφή και έκδοση των σχετικών νεομαρτυρολογικών κειμένων, αγιολογικών και υμνογραφικών, αλλά εδράζεται και στην αλειπτική τους δραστηριότητα για να ενισχύσουν και να προετοιμάσουν πνευματικά κάποιους αρνησίχριστους για το μαρτύριο της πίστης. Εξετάζεται σύνολη η αγιολογική και νεομαρτυρολογική γραμματεία που προήλθε από τους Κολλυβάδες και πρόσωπα του περιβάλλοντός τους, καθώς και η θεολογία της αγιότητας και του μαρτυρίου που αναδεικνύεται μέσα από τα κείμενα αυτά. Τέλος, παρουσιάζεται ο τρόπος συγγραφής των σχετικών φοιτητικών εργασιών.

1. To ιστορικό πλαίσιο της Κολλυβαδικής έριδας και της πνευματικής αναγέννησης του 18ου και 19ου αιώνα
2. Κολλυβάδες και Αντικολλυβάδες - Θεολογικά κριτήρια και ανάπτυξη της φιλοκαλικής παράδοσης
3. Ο άγιος Μακάριος Νοταράς, το αλειπτικό και το αγιολογικό έργο του
4. Ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και το συγγραφικό έργο του για τους Νέους μάρτυρες και τους νέους Αγίους
5. Ο άγιος Αθανάσιος ο Πάριος και το υμναγιολογικό έργο του
6. Άλλοι Κολλυβάδες συνεργοί του συγγραφικού έργου των πρωτεργατών του φιλοκαλικού κινήματος
7. Οι Κολλυβάδες και οι εξ αρνησιχρίστων νεομάρτυρες: ένα μείζον ζήτημα και η αντιμετώπισή του
8. Οι ομάδες των Νεομαρτύρων
9. Χειρόγραφες νεομαρτυρολογικές συλλογές Ι: Οι συλλογές του Μανουήλ Κορινθίου και του Ιωάννη Καρυοφύλλη
10. Χειρόγραφες νεομαρτυρολογικές συλλογές ΙΙ: Οι συλλογές του παπα-Ιωνά, του Καισαρίου Δαπόντε και η Ξενοφωντινή Συλλογή
11. Έντυπες νεομαρτυρολογικές συλλογές (Νέον Μαρτυρολόγιον, Νέον Λειμωνάριον κ.ά.)
12. Θεολογικά ζητήματα γύρω από την ακρίβεια και την οικονομία για το μαρτύριο των εξ αρνησιχρίστων Νεομαρτύρων
13. Οι Νεομάρτυρες στην ιστορία και το παρόν της χριστιανικής παράδοσης

Στο μάθημα αυτό πραγματοποιείται μια εισαγωγική θεώρηση, καθώς και αντιπροσωπευτική παρουσίαση και ανάλυση των θεολογικών κειμένων που συντάχθηκαν από βυζαντινούς συγγραφείς για το Ισλάμ, με αφετηρία την ιστορική εμφάνισή του κατά το δεύτερο μισό του 7ου αιώνα και κατακλείδα την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται απολογητικά και αγιολογικά κείμενα που γράφηκαν από γνωστούς πατέρες (όπως ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός) και θεολόγους της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου, καθώς και εκτενείς πολεμικές πραγματείες (όπως το σχετικό έργο του Νικήτα Βυζαντίου), με τις οποίες η βυζαντινή θεολογία αντιπαρατέθηκε στην πολεμική των μουσουλμάνων θεολόγων και πολιτικών ηγετών και στην επιχειρηματολογία τους.

Στο μάθημα παρουσιάζονται τα εισαγωγικά ζητήματα που αφορούν στην επιστήμη της ελληνικής παλαιογραφίας και της επιγραφικής. Εξετάζονται τα αρχαϊκά συστήματα γραφής που οδήγησαν στο ελληνικό αλφάβητο και παρουσιάζονται τα πρόχειρα και τα κατεργασμένα υλικά γραφής. Κυρίως γίνεται αναφορά στον πάπυρο, την περγαμηνή και τον χάρτη, καθώς και στα σχήματα που έλαβαν αυτά τα υλικά κατά τη χρήση τους ως αποθηκευτικών μέσων των γραπτών κειμένων (ειλητάρια, κώδικες κλπ). Γίνεται επίσης διεξοδική παρουσίαση της μεγαλογράμματης γραφής στις διάφορες φάσεις της, καθώς και της μικρογράμματης που επικρατεί από τον 9ο αιώνα. Παρουσιάζονται, τέλος, τα ζητήματα που αφορούν στην αντιγραφή και στην ανάγνωση των χειρογράφων. Τα μαθήματα συνοδεύονται από ασκήσεις ανάγνωσης κειμένων από επιλεγμένους πίνακες χειρογράφων όλων των χρονικών περιόδων.

Οι φοιτητές εισάγονται στις βασικές έννοιες του θεολογικού κλάδου της Πατρολογίας και στα κύρια θέματα που αφορούν στη χρονική και ειδολογική διαίρεση της Πατερικής και εν γένει χριστιανικής γραμματείας. Ενημερώνονται για τα instrumenta studiorum των πατερικών σπουδών και εξοικειώνονται με τη χρήση των ηλεκτρονικών πηγών και βοηθημάτων.

Σεμιναριακό μάθημα το οποίο πραγματοποιείται με τη μορφή διαλέξεων από πατρολόγους, βιβλικούς και συστηματικούς θεολόγους. Στις διαλέξεις αυτές παρουσιάζεται η δυναμική διαπλοκή των σχέσεων των Πατέρων της Εκκλησίας με την Αγία Γραφή και την εκκλησιαστική Παράδοση. Οι Πατέρες, ακόμη και μέσα στο πλαίσιο των θεολογικών τους αγώνων για την προάσπιση του ορθόδοξου δόγματος, λειτούργησαν κυρίως ως ερμηνευτές της Γραφής, αφού μέσα στα κείμενα της Γραφής διατυπώθηκε το περιεχόμενο της πίστεως. Ωστόσο, η Γραφή δεν απετέλεσε το μοναδικό φορέα της Παράδοσης της Εκκλησίας. Εξίσου σημαντικός, τουλάχιστον κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες φορέας της αλήθειας της πίστεως καθίσταται και η άγραφη παράδοση, την οποία επικαλούνται τόσο οι Αλεξανδρινοί θεολόγοι όσο και οι Καππαδόκες πατέρες. Στο Σεμινάριο αυτό γίνεται αναφορά τόσο σε βασικά μεθοδολογικά ζητήματα (ερμηνευτικές αρχές και προϋποθέσεις των Πατέρων της Εκκλησίας) όσο και σε ειδικά θέματα που σχετίζονται με το τρίπτυχο Πατέρες-Γραφή-Παράδοση και αναπτύσσονται σε διαφορετικές περιόδους, από τους πρώτους αιώνες ως την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Παρουσιάζονται σε ενότητες οι άγιοι της Θεσσαλονίκης, με αφετηρία τους Αγίους του αποστολικού της παρελθόντος και κατακλείδα τους αγίους της νεότερης ιστορικής περιόδου. Καταγράφονται τα νεότερα ερευνητικά πορίσματα για τις επιμέρους ομάδες των αγίων της Θεσσαλονίκης. Γίνεται διεξοδική αναφορά στους αγίους που σχετίζονται με την αποστολική ίδρυση της Εκκλησίας της Θεσσαλονίκης, στους Θεσσαλονικείς μάρτυρες, οι οποίοι αποτελούν την πολυπληθέστερη ομάδα μαρτύρων, μετά από εκείνη των μαρτύρων της Ρώμης, στους επισκόπους της που εντάχθηκαν στο αγιολόγιο της Εκκλησίας ως προασπιστές του ορθόδοξου δόγματος και εκφραστές της βυζαντινής θεολογικής παράδοσης, στους οσίους που σχετίζονται με τον επί αιώνες ακμαίο βυζαντινό μοναχισμό εντός και εκτός των τειχών της πόλης, στους νεομάρτυρες της εποχής της Τουρκοκρατίας και στους νέους αγίους του 18ου και 19ου αιώνος. Τέλος, καθοδηγούνται οι φοιτητές για τη σύνταξη της εργασίας τους στο πλαίσιο του μαθήματος.

Στο μάθημα αυτό παρουσιάζεται το μοναστικό πνευματικό κίνημα του βυζαντινού Ησυχασμού και η μεταλαμπάδευση και εδραίωσή του μέσω της Φιλοκαλικής αναγέννησης του 18ου και 19ου αιώνα Ο Ησυχασμός, φαινόμενο πρώιμο όσο και η εμφάνιση του μοναχισμού κατά τον 4ο αιώνα, ήρθε στο προσκήνιο της πνευματικής ζωής του Βυζαντίου από τον 13ο αιώνα και κυρίως μέσα από τις λεγόμενες ησυχαστικές έριδες του 14ου αιώνα. Με κύριους εκπροσώπους του τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά, τον Φιλόθεο Κόκκινο, τον Συμεών Θεσσαλονίκης κ.ά., άφησε το ισχυρό αποτύπωμά του στους μετέπειτα αιώνες, για να επιδράσει καταλυτικά στη νεότερη Ορθοδοξία μέσα από την ανάπτυξη της Φιλοκαλικής παράδοσης και την αναγέννηση που αυτή επέφερε. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζεται και αναλύεται το περιεχόμενο και η θεολογία των συγγραφέων της Φιλοκαλίας.

Εισαγωγική παρουσίαση των κύριων αγιολογικών όρων,ειδολογική και τυπολογική κατάταξη των αγιολογικών πηγών και ιστορική θεώρησή τους. Παρουσίαση των "χορών" των αγίων,θεολογική προσέγγιση των θαυμάτων και φιλολογική ανάλυση των σχετικών συλλογών.Θεολογική κατοχύρωση της τιμής των αγίων και των λειψάνων τους.Η αναγνώριση των νέων αγίων στην ορθόδοξη και ρωμαιοκαθολική εκκλησία.