ΑΚΛ 606: Το Αιγαίο κατά τους Πρώιμους Ιστορικούς χρόνους (11ος - 7ος αιώνες π.Χ.)

Το μάθημα εξετάζει την περίοδο που ακολούθησε την κατάρρευση του μυκηναϊκού ανακτορικού συστήματος και της οικονομίας μέχρι και την εμφάνιση της πόλεως, του κέντρου της πολιτικής, οικονομικής ζωής και θρησκευτικής έκφρασης των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων. Οι δημογραφικές αλλαγές και η κινητικότητα, η εισαγωγή της μεταλλουργίας του σιδήρου και οι επακόλουθες αλλαγές στην οικονομία, το εμπόριο και τον πόλεμο σκιαγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου στην αυγή της πρώτης χιλιετίας π.Χ. (1100-600 π.Χ.). Το μάθημα θα αναλύσει την εμφάνιση του αλφαβήτου, τις συνδέσεις μεταξύ της Ανατολικής Μεσογείου, της Κύπρου και του Αιγαίου, τις πρώτες γραπτές πηγές, ιδίως τα ομηρικά έπη και τα έργα του Ησιόδου, τις πρώτες ελληνικές εγκαταστάσεις στη Δυτική Μεσόγειο, την ανάπτυξη των ιερών και των χαρακτηριστικών της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Οι φοιτητές θα εκπονήσουν εργασίες σε σχέση με τα παραπάνω θέματα, αναλαμβάνοντας την εξέταση και παρουσίαση είτε συγκεκριμένων γεωγραφικών περιοχών είτε συγκεκριμένων φαινομένων που σχετίζονται με την περίοδο αυτή. Ο κύριος στόχος του μαθήματος είναι να προσφέρει μια ολοκληρωμένη επισκόπηση των πιο πρόσφατων ερμηνευτικών προσεγγίσεων και των αρχαιολογικών ευρημάτων που έχουν αλλάξει την αντίληψή μας για την περίοδο που ονομαζόταν στην παλαιότερη βιβλιογραφία «Σκοτεινοί Αιώνες» (“Dark Ages”). Εκτός από τα έργα αναφοράς για τη μελέτη αυτής της συναρπαστικής και μεταβαλλόμενης περιόδου, τα πιο πρόσφατα άρθρα και επιλεγμένα κεφάλαια από συλλογικά βιβλία θα αποτελέσουν τον κύριο πυρήνα της βιβλιογραφίας αυτού του μαθήματος.

Με την ολοκλήρωση του φροντιστηριακού αυτού μαθήματος οι φοιτητές θα έχουν εξοικειωθεί με τα φαινόμενα που χαρακτηρίζουν τη μετάβαση από τις κοινωνίες της Ύστερης Εποχής του Χαλκού σε αυτές τις Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου και θα μπορούν να διακρίνουν τα βασικά τους χαρακτηριστικά. Θα μπορούν να ανακαλούν συγκεκριμένες γεωγραφικές θέσεις που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη διάρκεια της περιόδου αυτής και να αναγνωρίζουν τον υλικό πολιτισμό που σχετίζεται με αυτές. Επιπλέον, με την εκπόνηση μιας γραπτής εργασίας, οι φοιτητές εξοικειώνονται με τα εργαλεία της αρχαιολογικής έρευνας, της σύνθεσης και της παρουσίασης των δεδομένων.

Αντικείμενο του μαθήματος αυτού είναι η κεραμική παραγωγή σε περιοχές εκτός των Αθηνών και της Αττικής. Θα εξεταστούν τα σχήματα και η διακόσμηση των αγγείων, η λειτουργία και τη χρήση τους, αλλά και θέματα που αφορούν τη διακίνησή τους σε περιοχές σε μικρή ή και μεγαλύτερη απόσταση από τα κέντρα παραγωγής. Παράλληλα, η προσέγγιση της κεραμικής παραγωγής, των κεραμικών εργαστηρίων και των τεχνιτών, θα πραγματοποιηθεί μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα ερευνημένων εγκαταστάσεων κεραμέων στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα (Κρήτη, Κυκλάδες, Λακωνία, Ανατολική Ελλάδα, Εύβοια μεταξύ άλλων). Ήδη από τον 11ο αιώνα π.Χ., τοπικά κεραμικά εργαστήρια διακρίνονται για την πρωτοτυπία της γραπτής διακοσμημένης κεραμικής, ενώ μέχρι και το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. τα κεραμικά εργαστήρια εκτός Αττικής αναπτύσσουν τοπικούς ρυθμούς κεραμικής που παρουσιάζουν ευρεία διάδοση στη Μεσόγειο. Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα είναι εξοικειωμένοι με ζητήματα ταύτισης, χρήσης, χρονολόγησης και διακίνησης της κεραμικής, ενώ θα έχουν αποκτήσει μια τεκμηριωμένη γνώση για την κεραμική παραγωγή των σημαντικότερων εργαστηρίων εκτός Αττικής από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου μέχρι και το τέλος της Αρχαϊκής περιόδου.

Παρουσίαση ψηφιδωτών και τοιχογραφιών Βυζαντινής περιόδου. Μεθοδολογία προσέγγισης τους.

Το μάθημα αποσκοπεί στην εξοικείωση των φοιτητών/τριών με ένα οικιστικό
σύνολο και συγκεκριμένα στην κατανόηση και εμβάθυνση της τοπογραφίας
της αρχαίας Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της έως την ύστερη αρχαιότητα.
Οι φοιτητές/τριες θα ασκηθούν- με επιτόπιες επισκέψεις στους
αρχαιολογικούς χώρους της πόλης και στα εκθέματα κυρίως του
Αρχαιολογικού Μουσείου της Θεσσαλονίκης αλλά και του Μουσείου της
Αρχαίας Αγοράς και μέσω της εκπόνησης επιστημονικών εργασιών,-στην
πολεοδομία της αρχαίας Θεσσαλονίκης, την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, την
κεραμική, τα ψηφιδωτά και τις νεκροπόλεις της. Αντικείμενο του
μαθήματος αποτελούν όχι μόνο τα ορατά τμήματα της αρχαίας πόλης, όπως η
αρχαία Αγορά της, τα τείχη της, το ανακτορικό συγκρότημα του Γαλερίου,
οι νεκροπόλεις της και οι μακεδονικοί τάφοι της, αλλά και οι αστικές
δομές της, όπως το θέατρο, το στάδιο, το αρχαίο γυμνάσιο, ο ιππόδρομος,
οι αρχαίες συνοικίες της, οι δρόμοι της με τις περίφημες στοές της, όπως
η στοά των ειδώλων (Incantadas), τα ιερά της, όπως ο αρχαϊκός ιωνικός
ναός της, το Σεραπείο αλλά και οι ιδιωτικές οικίες της. Αρωγός στην
αποκάλυψη» της αρχαίας Θεσσαλονίκης θα είναι και οι υπάρχουσες,
ψηφιακές, διαδραστικές εφαρμογές, οι ψηφιακές αναπαραστάσεις και η
εικονική πραγματικότητα.

Αφετηριακό υλικό του μαθήματος θα αποτελέσουν επιλεγμένα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης και εκθέματα από τη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της πόλης. Στόχοι του μαθήματος είναι αφενός η εκ του σύνεγγυς επαφή των φοιτητών με αντιπροσωπευτικά, από χρονολογική και ειδολογική άποψη, μνημειακά και υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος της Θεσσαλονίκης από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα μ.Χ., κυρίως όμως η συστηματική εξοικείωσή τους με την ορθή χρήση της αντίστοιχης ορολογίας και τις βασικές αρχές επιστημονικής πραγμάτευσης –στον προφο¬ρικό και τον γραπτό λόγο– του αρχαιολογικού μνημείου και αντικειμένου. Παράλληλο μαθησιακό στόχο αποτελεί, επιπλέον, η κατανόηση από τους συμμετέχοντες της ανάγκης διαχείρισης και διαβάθμισης της μεταδιδόμενης αρχαιολογικής πληροφορίας ώστε αυτή να προσαρμόζεται στους εκάστοτε αποδέκτες της (μαθητές, ευρύ κοινό, ειδικούς). Το μάθημα περιλαμβάνει διαλέξεις και ασκήσεις στην αίθουσα, καθώς και επισκέψεις στα επιλεγμένα μνημεία και στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου οι φοιτητές θα κληθούν να κάνουν μια σύντομη αλλά περιεκτική προφορική παρουσίαση των εκθεμάτων από τη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού που έχουν αναλάβει· στο πέρας των μαθημάτων θα πρέπει αφενός να παραδώσουν αντίστοιχη γραπτή εργασία μικρής έκτασης, βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση της οποίας θα αποτελέσει ο βαθμός τήρησης των αρχών της επιστημονικής τεχνογραφίας, και αφετέρου να εξεταστούν γραπτώς σε θέματα αρχαιολογικής ορολογίας που αποτέλεσαν αντικείμενο πραγμάτευσης κατά τη διάρκεια του εξαμήνου.

Η κάμερα, η φωτογραφική μηχανή και τα μέσα ηχογράφησης χρησιμοποιούνται συνήθως ως τρόποι μετατροπής της εμπειρίας της επιτόπιας έρευνας σε ερευνητικά δεδομένα» και μετάδοσης ερευνητικής γνώσης και εμπειρίας στην πολυσημία και στην πολύαισθητηριακότητα τους πέρα από τις δεσμεύσεις της γραμμικής κειμενικής αφήγησης. Η δημιουργία πολυτροπικών τρόπων επικοινωνίας της ερευνητικής μεθοδολογίας και γνώσης φαίνεται όλο και περισσότερο να διαδίδεται ως πολυφωνική,  εύκολα προσβάσιμη στους μη ειδικούς και χαμηλού κόστους. Μια ανθρωπολογική χρήση των οπτικοακουστιών μέσων δε χρησιμοποιεί τα οπιτκοακουστικά μέσα ως μέσα καταγραφής» αλλά αναθεωρεί και προβληματοποιεί την ίδια τη λήψη και τη θέαση/ακρόαση και τις συνθήκες επιτέλεσης τους. Συγχρόνως, τα οπτικοακουστικά μέσα δεν γράφουν μόνο λόγο και δράση των υποκειμένων αλλά γράφουν ταυτόχρονα τη συνάντηση τους με τον εικονολήπτη/ηχολήπτη. Συνεπώς, αποτελούν ένα σύνθετο αναστοχαστικό εργαλείο. Στο φροντιστήριο θα επιχειρήσουμε ασκήσεις διασύνδεσής και ανίχνευσης συγκεκριμένων πεδίου έρευνας που η κάθε μια φοιτήτρια και φοιτητής θα επιλέξει με διαφορετικές οπτικουακουστικές τεχνικές (βίντεο, φωτοδοκίμιο, διαδραστικό ντοκιμαντέρ πλατφόρμας, blog, vlog).

Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση και ο προβληματισμός σχετικά με τους στόχους και τις μεθόδους της επιστήμης της Ιστορίας. Μεταξύ των ζητημάτων που εξετάζονται είναι η ιστορία της Ιστορίας, πηγές και τεκμήρια, τεχνική ανάλυσης των πηγών, ιστορική ερμηνεία, η φύση της ιστορικής γνώσης, αιτιότητα, η αντικειμενικότητα και τα όριά της. Επίσης, με αναφορά σε συγκεκριμένο ιστορικό θέμα, διδάσκονται και εφαρμόζονται στην πράξη οι αρχές και τεχνικές της έρευνας και της συγγραφής επιστημονικών ιστορικών εργασιών.

Το μάθημα αυτό εξετάζει τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις μίας κρίσιμης δεκαετίας για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, με αφετηρία την εγκαθίδρυση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου έως την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου. Στόχος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με την περίοδο αυτή μέσα από την προσπέλαση των πηγών (πρωτογενών και δευτερογενών), καθώς και η ένταξή της στη διεθνή ιστοριογραφία του Μεσοπολέμου και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το μάθημα έχει ως αντικείμενο την αναλυτική προσέγγιση των κύριων ομάδων  κεραμικής της περιόδου από τον 4ο μέχρι τον 6ο αι. μ. Χ., τις σημαντικές αλλαγές που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια του 7ου και του 8ου αι. και τη συμβολή τους στη διαμόρφωση του ιδιαίτερου χαρακτήρα της μεσοβυζαντινής κεραμικής. Στη συνέχεια θα εξεταστούν αναλυτικά τα  κεραμικά (εφυαλωμένα αγγεία, αγγεία κοινής χρήσης) της μεσοβυζαντινής  (μέσα 9ου – αρχές 13ου αι.) και υστεροβυζαντινής περιόδου (13ος -15ος  αι.).

Το μάθημα προσεγγίζει και αναλύει τις σημαντικότερες εξελίξεις (πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές) στην Ελλάδα και το διεθνές περιβάλλον, κατά τον 20ό αι.

Το μάθημα στοχεύει στην εξοικείωση των φοιτητών και των φοιτητριών με τους σύγχρονους στόχους και τις μεθόδους διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα πρέπει να είναι σε θέση να έχουν εποπτεία της διαμόρφωσης της Αρχαιολογικής Θεωρίας και των βασικών αναλυτικών και συνθετικών μεθόδων που ακολουθεί η αρχαιολογία για τη διερεύνηση των προϊστορικών κοινωνιών. Θα γνωρίζουν τις κύριες θεωρητικές προσεγγίσεις της μελέτης του παρελθόντος και των αρχαιολογικών καταλοίπων, όπως αυτά διαμορφώθηκαν στην πορεία της Αρχαιολογίας ως ανθρωπιστικής επιστήμης από την αρχή της διαμόρφωσής της ως σήμερα. Θα γνωρί! ζουν μια πληθώρα μεθόδων που χρησιμοποιεί η Αρχαιολογία για τη συλλογή των δεδομένων, τη μελέτη και την ερμηνεία τους. Θα πρέπει, σε βασικό επίπεδο, να ειναι σε θέση να αναγνωρίζουν το θεωρητικό υπόβαθρο αρχαιολογικών επιχειρημάτων. Θα πρέπει επίσης να αναγνωρίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά των αναλυτικών τεχνικών και να είναι σε θέση να επιλέγουν τις περισσότερο κατάλληλες για τη λύση αρχαιολογικών ερωτημάτων. Στο πλαίσιο του μαθήματος θα έχουν άμεση εποπτεία συγκεκριμένων μεθοδολογικών εργαλείων μέσα από σύντομες εργαστηριακές συνεδρ! ίες σε κατάλληλες υποδομές του ΑΠΘ.

Το μάθημα οργανώνεται σε δύο κύκλους, έναν θεωρητικών μαθημάτων στην αίθουσα και έναν πρακτικής άσκησης στις πανεπιστημιακές ανασκαφές. Ο πρώτος κύκλος θεωρητικών μαθημάτων διαιρείται σε δύο ενότητες, εκ των οποίων η πρώτη διαρκεί 6 εβδομάδες και αποτελεί εισαγωγή στο αρχαιολογικό σχέδιο. Στη δεύτερη ενότητα θα παρουσιαστούν ζητήματα μεθοδολογίας της αρχαιολογικής έρευνας πεδίου και των ανασκαφών. Σε σύνδεση με τη μέθοδο της αρχαιολογικής έρευνας θα αναδειχθεί η σημασία της συλλογής, τεκμηρίωσης και μελέτης των υλικών και βιοαρχαιολογικών αρχαιολογικών καταλοίπων με στόχο να απαντηθούν σημαντικά αρχαιολογικά ερωτήματα που αφορούν στην ανασύνθεση των αρχαίων κοινωνιών και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Επιπλέον θα συζητηθούν ζητήματα που αφορούν ειδικά σε πανεπιστημιακές ανασκαφές του Τομέα και πώς αυτές συνδέονται με την ιστορία της έρευνας στη Μακεδονία.

Φροντιστηριακό μάθημα άσκησης μικρής ομάδας φοιτητών σε θέματα αρχαίας κεραμικής και γλυπτικής

Εξετάζονται θέματα καθημερινού βίου των Βυζαντινών.