Το μάθημα καταρτίζει τους φοιτητές στις πάσης φύσεως πηγές της ιστορίας του Αγίου Όρους. Τους ενημερώνει για τους τρόπους αναζήτησής και προσπέλασής τους, την μέθοδο λήψης, ανάλυσης και χρήσης του υλικού με σκοπό την συγγραφή επιστημονικών εργασιών.

Επισκόπηση της Ψαλτικής Τέχνης στο Άγιο Όρος κατά την Βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο. Η Ψαλτική παράδοση του Αγίου Όρους σε σχέση με την Θεσσαλονίκη κατά την Βυζαντινή περίοδο Η Ψαλτική παράδοση του Αγίου Όρους σε σχέση με την Θεσσαλονίκη κατά την μεταβυζαντινή περίοδο Το Άγιο Όρος και η ακτινοβολία του στα περιφερειακά μουσικά κέντρα (Κύπρος, Κρήτη, Βαλκάνια). Η σημειογραφία της Ψαλτικής Τέχνης κατά την βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο Η συμβολή των Αγιορειτών στην εξήγηση της ψαλτικής σημειογραφίας.

Ως χώρος που προσδιορίζεται από την αγιότητα, ο ιερός Άθως διακρίνεται για τη δημιουργία μιας πλούσιας αγιολογικής παράδοσης που εμφανίζεται ήδη από τις απαρχές της κοινοβιακής ιστορίας του και σχετίζεται πρωτίστως με τα προβεβλημένα εκείνα πρόσωπα της προϊστορίας και ιστορίας του (Πέτρος Αθωνίτης, Αθανάσιος Αθωνίτης, Γρηγόριος Παλαμάς, Νικόδημος Αγιορείτης κ.π.ά.) που τιμήθηκαν και συγκαταλέχθηκαν στον κύκλο των Αγιορειτών Αγίων. 

Από την έρευνα των αγιορειτικών αγιολογικών κειμένων διαπιστώνεται ότι με την πάροδο των χρόνων η παράδοση αυτή εμπλουτίστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό και κατέστη ένα από τα κύρια είδη που διακρίνουν την αγιορειτική γραμματεία. 

Σε άμεση συνάφεια εξετάζεται και η καλλιέργεια της υμνογραφίας που εύλογα απασχόλησε ιδιαίτερα τους Αγιορείτες, αφού σχετιζόταν με την απόδοση λειτουργικής τιμής σε εορτές και ιερά πρόσωπα που εντάσσονται στον ενιαύσιο εορτολογικό κύκλο της Εκκλησίας. Ο κύκλος των Αγιορειτών υμνογράφων είναι ιδιαίτερα μεγάλος και η υμνογραφική παραγωγή τους, τόσο στο πλαίσιο της συγκροτήσεως υμνογραφικών συλλογών όσο και της συνθέσεως υμνογραφικών κειμένων, είναι πολύ μεγάλη και παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητη.

Εξετάζεται επίσης η συγκρότηση ιδιαίτερων αγιολογικών και υμνογραφικών συλλογών στο Άγιο Όρος, καθώς και η διαμόρφωση μιας τοπικής εορτολογικής παράδοσης, που εμπλούτισε την Κωνσταντινουπολίτικη με τις μνήμες των Αγιορειτών Αγίων από τον ένατο ώς τον εικοστό πρώτο αιώνα.

Παρουσιάζονται επιμέρους πτυχές της μοναστικής θεολογίας και πνευματικότητας του Αγίου Όρους από την πρώιμη κοινοβιακή ιστορία του έως και σήμερα, μἐσα από την διεξοδική μελέτη και εξέταση των σχετικών πηγών, των Αγιορειτικών βιβλιοθηκών και των πνευματικών κινημάτων που εμφανίστηκαν στο Άγιον Όρος κατά την υπερχιλιετή ιστορική του πορεία.

Εξετάζονται ειδικότερα το πνευματικό κίνημα του βυζαντινού Ησυχασμού από τα τέλη του 13ου αι. και εντεύθεν, καθώς και η ανάπτυξη και οι μεταγενέστερες επιβιώσεις της Ησυχαστικής Θεολογίας από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα.

Μελετώνται επίσης το ιστορικό και θεολογικό πλαίσιο των διαφόρων παραμέτρων της Φιλοκαλικής αναγέννησης, με έμφαση στην εδραίωση της νηπτικής διδασκαλίας και της ευχαριστιακής διδασκαλίας, μέσα από το κίνημα για τη συχνή θεία μετάληψη.

Τέλος, διερευνάται ο θεολογικός λόγος και η ποιμαντική συμβολή εξεχουσών μορφών του Αγίου Όρους στο έργο της Εκκλησίας κατά τον εικοστό και τον εικοστό πρώτο αιώνα, καθώς και η πνευματική διάσταση του φαινομένου του προσκυνηματικού τουρισμού στο Άγιο Όρος.

Στο μάθημα παρουσιάζεται ιστορικά η κοινότητα του Αγίου Όρους, η σταδιακή ίδρυση των Ιερών Μονών και Σκητών στη χερσόνησο του Άθω, και η σταδιακή ανάπτυξη μετοχίων και λοιπών κτήσεων εντός και εκτός Άθωνος στον ελλαδικό, βαλκανικό και ευρύτερο χώρο, από tον 9ο αι. μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο, την περίοδο της Τουρκοκρατίας και την νεότερη και σύγχρονη κατάσταση μέχρι τις ημέρες μας.

Το Άγιο Όρος ως μια πρωτίστως λατρεύουσα κοινότητα, υπήρξε και ο χώρος όπου καλλιεργήθηκε σε όλη τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο η μοναστική και λειτουργική θεολογία στις ποικίλες εκφάνσεις της. Το μάθημα αυτό αποτελεί μια εισαγωγή στους σημαντικότερους θεολογικούς σταθμούς της πνευματικής ιστορίας του Αγίου Όρους και στη συμβολή του στην ανάπτυξη της ορθόδοξης θεολογίας κατά την υπερχιλιετή πορεία του.

Παρουσιάζονται το ιστορικό πλαίσιο και τα πρόσωπα που σχετίζονται με τα διάφορα θεολογικά θέματα που απασχόλησαν την Εκκλησία στό Βυζάντιο και στην Τουρκοκρατία, καθώς και τα κείμενα που παρήχθησαν στο πλαίσιο των θεολογικών ζυμώσεων στις οποίες συμμετείχαν οι Αγιορείτες πατέρες και λόγιοι.

Αναλύονται επίσης οι μορφές του μοναστικού βίου που υιοθετήθηκαν στο Άγιο Όρος (κοινόβιο, ιδιορρυθμία, ερημιτισμός, αναχωρητισμός, έγκλειστος βίος, δια Χριστόν σαλότητα) μέσα στα πνευματικά συμφραζόμενά τους, όπως αυτά αποτυπώνονται σε πλήθος κειμένων.

Τέλος, ερευνώνται οι κύριες συνιστώσες της μοναστικής πνευματικότητας του Αγίου Όρους, από τις απαρχές του ώς τις ημέρες μας, καθώς και ειδικότερα θέματα (βιβλιοθήκες, αθωνικός εγκυκλοπαιδισμός κλπ) που αφορούν στο διαμορφωθέν πλαίσιο της πνευματικής ζωής των μοναχών και στις ποικίλες θεολογικές εκφάνσεις της.

Το μάθημα δίνει ένα περίγραμμα της ιστορίας του Αγίου Όρους από την ίδρυσή του μέχρι τον 20ό αιώνα, δίνοντας έμφαση σε ορισμένους σταθμούς. Ειδικότερα, περιγράφεται η πορεία διαμόρφωσης και οργάνωσης του Αγίου Όρους από την εποχή των πρώτων αναχωρητικών ομάδων κατά τον 9ο αιώνα μέχρι την ίδρυση της Μεγίστης Λαύρας από τον άγιο Αθανάσιο το 963, αναφέρονται οι περιπτώσεις σύνταξης των Τυπικών που ρύθμιζαν τη ζωή μέσα στην αθωνική χερσόνησο και εξετάζεται η εν γένει εσωτερική και εξωτερική ιστορία του διαμέσου των αιώνων. Επιπλέον, θίγονται ζητήματα που αφορούν την ιστορία των θεσμών, την οικονομία, την άσκηση πολιτικής μέσα στα ευρύτερα ιστορικά συμφρα­ζόμενα που κάθε φορά βρισκόταν το Άγιο Όρος. 

Σκοπός του μαθήματος είναι η κατανόηση των καλλιτεχνικών ρευμάτων και της τεχνοτροπικής εξέλιξης της μνημειακής ζωγραφικής, των φορητών εικόνων και των εικονογραφημένων χειρογράφων κατά την βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο. Θα παρουσιαστούν τα εικονογραφικά προγράμματα των μνημείων και η εικονογραφία των σημαντικότερων παραστάσεων, οι σημαντικότερες φορητές εικόνες και τα σπουδαιότερα εικονογραφημένα χειρόγραφα.

Εξέταση της Βυζαντινής και μεταβυζαντινής ζωγραφικής στην αθωνική χερσόνησο. μελέτη των κυριότερων εντοίχιων συνόλων, φορητών εικόνων και μικρογραφιών χειρογράφων

Σκοπός του μαθήματος είναι η απόκτηση γνώσεων αναφορικά με την καλλιτεχνική παραγωγή των νεότερων χρόνων (18ος -20ος αι.) στο Άγιον Όρος: τοιχογραφίες, φορητές εικόνες, εικονογραφημένα χειρόγραφα, γλυπτική, ξυλογλυπτική, μικροτεχνία, μικρογλυπτική, κεντητική, χαρακτικά.

Σκοπός του μαθήματος είναι η κατανόηση του καθημερινού βίου των μοναχών στο Άγιον Όρος κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο, μέσα από την μελέτη των κτιριακών υποδομών, τις πηγές, τα αντικείμενα και τα λειτουργικά σκεύη, αλλά και τα αρχαιολογικά κατάλοιπα. Η εξέταση του μαθήματος θα γίνει με μορφή γραπτής εργασίας, η οποία θα παραδοθεί στο τέλος του εξαμήνου.

Eλεύθερα Μαθήματα μεθοδολογίας της έρευνας και της συγγραφής μιας μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας ή των εργασιών των εξαμηνιαίων μαθημάτων, για τους μεταπτυχιακούς φοιτητές του ΠΜΣ «Σπουδές στην Ιστορία, την Πνευματικότητα, την Τέχνη και τη Μουσική Παράδοση του Αγίου Όρους»