Το μάθημα επικεντρώνεται στη μελέτη των συνόλων που έχουν ερευνηθεί στις Κυκλάδες, αναδεικνύοντας όψεις ης οικιστικής τους ανάπτυξης, της οργάνωσης των χώρων αφιερωμένους στους νεκρούς, καθώς και στην ίδρυση των ιερών κατά τους Πρώιμους Ιστορικούς και αρχαϊκούς χρόνους. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι συστηματικές ανασκαφές σε νησιά των Κυκλάδων, όπως η Κύθνος, η Νάξος, η Πάρος, το Δεσποτικό, η Τήνος, η Δήλος και η Αμοργός μεταξύ άλλων καθώς και η δημοσίευση εξειδικευμένων μελετών για τις Κυκλάδες, έχουν πλουτίσει τη γνώση μας για τις πρώιμες νησιωτικές κοινωνίες και έχουν αλλάξει την αντίληψή μας για αυτή τη σημαντική και συνεχώς μεταβαλλόμενη περίοδο. Στόχος του μαθήματος είναι η ανάδειξη των βασικών χαρακτηριστικών των νησιών ξεχωριστά, αλλά και η μεταξύ τους σύγκριση, προκειμένου να τονιστούν κοινά στοιχεία της ανάπτυξης και ιστορικής τους πορείας, αλλά και να αναδειχτούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών που συγκροτούν το σημαντικό αυτό συγκρότημα του Αιγαίου. Εκτός από τα έργα αναφοράς για τη μελέτη ου Αιγαίου και ων Κυκλάδων ειδικότερα, τα πιο πρόσφατα άρθρα και επιλεγμένα κεφάλαια από συλλογικούς τόμους θα αποτελέσουν τη βασική βιβλιογραφία του μαθήματος. Οι φοιτητές θα ασχοληθούν με συγκεκριμένα παραδείγματα νησιωτικής αρχαιολογίας τα οποία θα αποτελέσουν αντικείμενα λεπτομερούς μελέτης, συζήτησης και βιβλιογραφικής τεκμηρίωσης. Το μάθημα περιλαμβάνει εκδρομή 5 ημερών στις Κυκλάδες (μετά από συνεννόηση με τους φοιτητές), προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να επισκεφτούν ορισμένες από της σημαντικότερες θέσεις της περιόδου αυτής και τα υλικά τους κατάλοιπα στα τοπικά μουσεία των Κυκλάδων.

Ταφικά μνημεία των ύστερων κλασικών και ελληνιστικών χρόνων. Μελέτη ταφικών μνημείων από τη Μακεδονία, τη Θράκη, τον Εύξεινο Πόντο και τη Μικρά Ασία.

Το μάθημα θα επικεντρωθεί στην εξέταση ζητημάτων που σχετίζονται με την ανάδυση ιεραρχημένων κοινωνιών και κρατών στο Αιγαίο και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. Η σημασία της ανταλλαγής δώρων, της οργάνωσης κυνηγιών και συμποσίων, αλλά και της επιδεικτικής κατοχής και κατανάλωσης πλούτου για την ανέλιξη και διατήρηση της κεντρικής εξουσίας θα αποτελέσουν πτυχές που θα εξεταστούν αναλυτικά. Έμφαση, επίσης, θα δοθεί στη θέση, τον ρόλο και τις ιδιότητες του πρώτου τη τάξει ατόμου στις κοινωνίες του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, όπως αυτά προκύπτουν από την εικονογραφία και τις πινακίδες της Γραμμικής Β και της σφηνοειδούς γραφής αντίστοιχα, αλλά και στην πρακτική οργάνωσης και διατήρησης συμμαχιών στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου μέσω διπλωματικών επαφών και της επίσημης ανταλλαγής δώρων. Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι μεταπτυχιακοί φοιτητές αναμένεται να έχουν μελετήσει σε βάθος τις διαφορές ανάμεσα στις κοινωνίες του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, να έχουν κατανοήσει τη σημασία και τους συμβολισμούς των πρακτικών που χρησιμοποιούνταν από τις κεντρικές εξουσίες και στις δύο περιοχές για την απόκτηση και διατήρηση της εξουσίας τους, να έχουν εξοικειωθεί με τη σχετική βιβλιογραφία και ορολογία, αλλά και να είναι σε θέση να προσεγγίζουν κριτικά το θέμα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των δύο περιοχών.

Τα φυτά έχουν διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο σε καίριες αλλαγές των ανθρώπινων κοινωνιών όπως είναι η αρχή της γεωργίας και της παραγωγής της τροφής, η χρήση της γης για την παραγωγή πλεονάσματος και η εμφάνιση των πρώιμων αστικών κέντρων. Οι παράγοντες που οδήγησαν σε αλλαγές στη σχέση μεταξύ των προϊστορικών κοινωνιών και των φυτικών πόρων συχνά αποτελούν αντικείμενο επιστημονικών διαφωνιών στους κόλπους της Αρχαιολογίας. Η Αρχαιοβοτανική αποτελεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την προσέγγιση των κοινωνιών του παρελθόντος και για την κατανόηση όψεων της κοινωνικής και οικονομικής ζωής τους. Το μάθημα αποσκοπεί στην επισκόπηση των δυνατοτήτων της Αρχαιοβοτανικής έρευνας στο να αποκαλύψει τους πολύπλοκους παράγοντες πουεπηρέασαν τις προϊστορικές κοινωνίες που έζησαν στη νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο. Εξετάζονται μέθοδοι της Αρχαιοβοτανικής στο πεδίο και το εργαστήριο, με ιδιαίτερη έμφαση στις δυνατότητες και τους περιορισμούς που θέτουν στην αρχαιολογική ερμηνεία. Το μάθημα επιχειρεί να προχωρήσει πέρα από τους ταφονομικούς περιορισμούς που θέτουν οι διαδικασίες σχηματισμού του αρχαιολογικού αρχείου και να προσεγγίσει τις πολύπλευρες πτυχές της προϊστορικής ζωής και της κοινωνικο-οικονομικής οργάνωσης. Τα κύρια θέματα που εξετάζονται σε αυτό το εξάμηνο είναι τα εξής: η συμβολή της Αρχαιοβοτανικής στην κατανόηση της αρχής της γεωργίας στη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια, τις αγροτικές πρακτικές και τις αλλαγές τους σε βάθος χρόνου στο Αιγαίο, διατροφικές επιλογές και μαγειρικές πρακτικές που αφορούν τα φυτικά συστατικά της διατροφής, τις ποικίλες χρήσεις των φυτών από τους προϊστορικούς ανθρώπους, τη χρήση των φυτών ως στοιχείων διαμόρφωσης πολιτισμικών ταυτοτήτων, το ρόλο των αλκοολούχων σκευασμάτων και των ψυχοτρόπων φυτών σε τελετουργίες, συνεστιάσεις και την ανάδυση των ιεραρχημένων κοινωνιών, τη συμβολή της Αρχαιοβοτανικής στη διερεύνηση των δικτύων επικοινωνίας στα προϊστορικά χρόνια. Το μάθημα διδάσκεται με τη μορφή σεμιναρίων. Κάθε θέμα διερευνάται και συζητιέται με βάση τη διαθέσιμη βιβλιογραφία. Παράλληλα με την υπό εξέταση περιοχή, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές θα έχουν την ευκαιρία να εξετάσουν συνδυαστικά μελέτες που αφορούν άλλες περιοχές του πλανήτη με ανάλογα αρχαιολογικά ζητήματα προς διερεύνηση. Κάθε φοιτητής/φοιτήτρια στο τέλος του εξαμήνου θα κάνει μία προφορική παρουσίαση και θα καταθέσει μία γραπτή εργασία 4000 λέξεων (συμπεριλαμβανομένης της βιβλιογραφίας).

Στο σεμινάριο αυτό θα συζητηθούν ζητήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση του θανάτου, όπως αυτά αποτυπώνονται μέσα από τις ταφικές πρακτικές από τη Νεολιθική περίοδο μέχρι την Πρώιμη εποχή του Σιδήρου στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου. Η παραπάνω θεματική θα αναπτυχθεί μέσα στο πλαίσιο της σύγχρονης θεωρητικής προσέγγισης της ταφικής αρχαιολογίας και της τελετουργίας του θανάτου με την παράλληλη εξέταση σύγχρονων εθνογραφικών παραλλήλων. Διαφορετικές όψεις που θα εξεταστούν σε σχέση με τα παραπάνω αφορούν τόσο στη μεταχείριση των νεκρών (π.χ. πρωτογενών έναντι δευτερογενών ταφών, ατομικών έναντι συλλογικών ταφών, ενταφιασμού έναντι καύσης) όσο και των στοιχείων του υλικού πολιτισμού (π.χ. αρχιτεκτονικοί ταφικοί τύποι και κτερίσματα), το τελετουργικό τοπίο και τη μνήμη, την κοινωνική θέση, τις κοινωνικές ταυτότητες και τις σχέσεις ιεραρχίας και εξουσίας, όπως αποτυπώνονται στο ταφικό πεδίο. Παράλληλα, θα συζητηθούν και χαρακτηριστικά που αφορούν τη βιολογική υπόσταση των νεκρών όπως το φύλο και η ηλικία σε σχέση με στοιχεία του υλικού πολιτισμού με τον τρόπο που αυτά αποδίδονται κατά τη διαδικασία της ταφής.

Μελέτη και Ανάλυση των εικονογραφικών προγραμμάτων των μνημείων κατά την μέση και ύστερη Βυζαντινή περίοδο

Στο σεμινάριο αυτό θα εξεταστούν ζητήματα που αναδεικνύουν τη σύγχρονη συζήτηση και προβληματική στη διαμόρφωση των κοινωνιών του Αιγαίου στη 3η και 2η χιλ. π.Χ. Επιμέρους θέματα που θα συζητηθούν περιλαμβάνουν: το πέρασμα από τη συλλογικότητα της Νεολιθικής στο ανεξάρτητο νοικοκυριό και την εμφάνιση κοινωνικής πολυπλοκότητας στην ΠΕΧ, τον κυρίαρχο ρόλο των Κυκλάδων στα συστήματα ανταλλαγών του Αιγαίου στην ΠΕΧ, τη διαμόρφωση των κοινωνιών στη ΜΕ περίοδο και την εμφάνιση τοπικών αρχηγών στην πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδο, το ρόλο των εμπορικών δικτύων στο Αιγαίο και στην ανατ. Μεσόγειο καθώς και την αλληλεπίδραση των κοινωνιών του Αιγαίου στο ευρύτερο χώρο, τις σύγχρονες ερμηνευτικές προσεγγίσεις στην εμφάνιση 'ξένων' πολιτισμικών στοιχείων στη διαμόρφωση των τοπικών κοινωνιών, π.χ. εκμινωισμός, εκμυκηναϊσμός.

Τοπογραφία μεσοβυζαντινής και υστεροβυζαντινής Θεσσαλονίκης - Η θέση της πόλης στο δίκτυο των κάστρων της δυτικής και της κεντρικής Μακεδονίας. 

Οι κοινωνίες της Μακεδονίας σύμφωνα με τα πρόσφατα δεδομένα, φαίνεται να είχαν έναν σημαντικό και δυναμικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμικών χαρακτηριστικών της ΝΑ Ευρώπης και του Αιγαίου κατά τη Νεολιθική περίοδο μέχρι το τέλος της 5ης χιλ. Η 3η και 2η χιλιετία στο βορειοελλαδικό χώρο διαφέρουν σημαντικά σε σχέση με τις μεταβολές που σημειώνονται στο νότιο Αιγαίο και οδηγούν σταδιακά στη διαμόρφωση ιεραρχημένων κοινωνιών και πολιτικών και διοικητικών συστημάτων κεντρικής εξουσίας. Το παρόν σεμινάριο θα εξετάσει ζητήματα οργάνωσης και χρήσης του χώρου, τεχνολογικών παραδόσεων και καινοτομιών, εκμετάλλευσης πρώτων υλών και συστήματα ανταλλαγών και δικτύων, κοινωνικών και τελετουργικών πρακτικών καθώς και ταφικών εθίμων που χαρακτηρίζουν τις κοινωνίες του βορειοελλαδικού χώρου. Έμφαση θα δοθεί ειδικά στα τοπικά χαρακτηριστικά ενώ θα συζητηθούν και τα πολιτισμικά και τεχνολογικά στοιχεία που έχουν υιοθετηθεί επιλεκτικά από γειτονικές περιοχές των Βαλκανίων και του νοτίου Αιγαίου στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των κοινωνιών της Μακεδονίας.