Εξοικείωση των φοιτητών και φοιτητριών με τα εργαλεία της έρευνας στην Αρχαία Ιστορία, ιδιαίτερα με τις εκδόσεις της ελληνικής και ρωμαϊκής γραμματείας, τα συντάγματα επιγραφών και παπύρων, συμπεριλαμβανομένης της ανάγνωσης εκτύπων, τις συλλογές νομισμάτων, τις δημοσιεύσεις των αποτελεσμάτων αρχαιολογικών ανασκαφών. Μεθοδολογία της κριτικής προσέγγισής τους στην πράξη μέσω συγγραφής μικρών ατομικών ή / και συλλογικών εργασιών.

Αρχαϊκή Εποχή: Η επέκταση του Μακεδονικού βασιλείου

Πρόκειται για την εξαμηνιαία παρακολούθηση από τον/την καθηγητή/τρια της έρευνας για τη διπλωματική εργασία που διεξάγει ο/η φοιτητής/τρια, ο/η οποίος/α έχει επόπτη τον/την συγκεκριμένο/η καθηγητή/τρια. Η παρακολούθηση αφορά συζήτηση των προβλημάτων της έρευνας, βοήθεια στη διατύπωση των ερευνητικών ερωτημάτων και βιβλιογραφική κατεύθυνση.

Το μάθημα αφορά στη μεθοδολογική προσέγγιση και μελέτη ποικίλων πηγών του βυζαντινού και μεσαιωνικού κόσμου. Περιλαμβάνει την κατανόηση του ιστορικού κειμένου και πλαισίου, την εκτίμηση της αξιοπιστίας της πηγής, τον εντοπισμό και την αξιολόγηση των εκάστοτε μαρτυριών, την ερμηνεία των τεχνικών όρων, τον εντοπισμό τόπων και ταυτοποίηση προσώπων, κ.ά. Επιδίωξη του μαθήματος είναι οι φοιτητές να συνειδητοποιήσουν τα προβλήματα που αναφύονται κατά τη εξέταση των βυζαντινών και άλλων μεσαιωνικών πηγών. Παράλληλα, δίνεται έμφαση στην κριτική ανάγνωση και απόδοση κεφαλαίων και άρθρων (ελληνόγλωσσων ή ξενόγλωσσων) την προφορική ή γραπτή παρουσίασή τους και στην πολυεπίπεδη ανάλυση τους με τη χρήση ποικίλων μεθοδολογικών εργαλείων. Με την επιτυχή ολοκλήρωσή του οι φοιτητές αναμένεται ότι θα είναι σε θέση να προσεγγίζουν κριτικά και μεθοδολογικά τις πηγές και θα έχουν μια βασική εξοικείωση με την πρωτογενή και δευτερεύουσα βιβλιογραφία του κλάδου τους. Το μάθημα είναι σπονδυλωτό. Τα έξι πρώτα μαθήματα αφιερώνονται στις πηγές της Ιστορίας της Μεσαιωνικής Δύσης (αναπλ. καθηγ. κα. Τούντα) και τα υπόλοιπα επτά στις πηγές της Βυζαντινής Ιστορίας. Οι βυζαντινολόγοι διδάσκοντες και οι θεματικές έχουν ως εξής: Γεώργιος Λεβενιώτης, Εισαγωγή στα είδη των Πηγών, Αφηγηματικές Πηγές της Βυζαντινής Ιστορίας (Ιστοριογραφία) και Πηγές της Ιστορικής Γεωγραφίας· Ανδρέας Γκουτζιουκώστας, Βυζαντινές Νομικές πηγές και Τακτικά· Αλεξάνδρα-Κυριακή Βασιλείου-Seibt, Βυζαντινή Σφραγιστική· Ελισάβετ Χατζηαντωνίου, Διπλωματικές πηγές· Γεώργιος Χαριζάνης: Βίοι Αγίων και αγιολογικές πηγές· Κωνσταντίνος Τακιρτάκογλου, Αραβικές και αρμενικές πηγές· Ελένη Λιάντα, Βυζαντινή Νομισματική

Το μάθημα αποσκοπεί να μελετήσει συγκεκριμένα θέματα που άπτονται των θεσμών και της ιδεολογίας του οθωμανικού κράτους.

Το συγκεκριμένο (συλλογικό και σπονδυλωτό) μεταπτυχιακό μάθημα πραγματεύεται τα ποικίλα είδη των γραπτών (κυρίως) πηγών του βυζαντινού και μεσαιωνικού κόσμου, την ταξινόμηση και τους τρόπους μελέτης και αξιοποίησής τους. Στο πλαίσιο του παρουσιάζονται δια ζώσης, σε διακριτές θεματικές και από διάφορους διδάσκοντες (εξειδικευμένους στα εκάστοτε ευρύτερα επιστημονικά πεδία και στα διδασκόμενα επί μέρους ερευνητικά αντικείμενα), αρχικά μία Γενική εισαγωγή στα είδη των βυζαντινών - μεσαιωνικών πηγών (κυρίως των γραπτών αλλά και λοιπών) και κατόπιν οι ελληνόγλωσσες αφηγηματικές πηγές της Βυζαντινής Ιστορίας (κυρίως η Ιστοριογραφία αλλά και οι λογοτεχνικές κλπ.), οι πηγές και τα ερευνητικά εργαλεία της Ιστορικής Γεωγραφίας, οι Βυζαντινές Νομικές πηγές και τα Τακτικά (κατάλογοι ιεραρχίας και εθιμοτυπίας, στρατιωτικά εγχειρίδια), τα Βυζαντινά Έγγραφα και η Διπλωματική, η Βυζαντινή Σφραγιστική, η Βυζαντινή Νομισματική, τα Αγιολογικά έργα (Βίοι αγίων, Μαρτύρια, Εγκώμια κλπ.), καθώς και οι Αραβικές και Αρμενικές πηγές που παρέχουν πληροφορίες για τη σχέση των λαών της Εγγύς, της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου με το Βυζάντιο και γενικά για τη Βυζαντινή Ιστορία. Βασικός στόχος του μαθήματος είναι η εξοικείωση των μεταπτυχιακών φοιτητών /-τριών με τα ανωτέρω είδη πηγών και η εξασφάλιση της εκ μέρους τους δυνατότητας να αναγιγνώσκουν πολυεπίπεδα τις γραπτές και λοιπές βυζαντινές / μεσαιωνικές πηγές για την άντληση ιστορικών πληροφοριών· τουτέστιν: να ταξινομούν τις ανωτέρω, να αναλύουν τη δομή τους, να κατανοούν τα ιδιαίτερα (ανά περίπτωση) χαρακτηριστικά τους, να συγκρίνουν και να συσχετίζουν τα ποικίλα δεδομένα, να κατανοούν το νόημα του εκάστοτε κειμένου και των συμφραζόμενων, να κάνουν μετάφραση και ιστορικό σχολιασμό του, να αποτιμούν την αξία των μαρτυριών των αφηγηματικών και λοιπών γραπτών πηγών αλλά και των υλικών δεδομένων / καταλοίπων (π.χ. προβλήματα προέλευσης, ειδικών χαρακτηριστικών, αξιοπιστίας, εγκυρότητας και αντικειμενικότητας), να εφαρμόζουν τις γνώσεις τους χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες των διαφόρων πηγών στη συγγραφή ιστορικού δοκιμίου· τέλος, οι φοιτητές /-ήτριες να συμμετέχουν ενεργά με συζήτηση των προβλημάτων με τον εκάστοτε διδάσκοντα.

Με την παρουσίαση επιλεγμένων ελληνικών και λατινικών επιγραφών εξετάζεται η συμβολή τους στη μελέτη της Αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Ιστορίας. Σε ειδικές ενότητες παρουσιάζονται: α) Tα συστήματα γραφής στον ελληνικό χώρο πριν την παραλαβή και προσαρμογή του φοινικικού αλφαβήτου. β) «Ο πολιτισμός της γραφής»: Το αλφάβητο και οι συνέπειες της χρήσης του. γ) Η ιστορία της επιγραφικής έρευνας. δ) Η μεθοδολογία που ακολουθείται κατά την ανάγνωση, αποκατάσταση και ερμηνεία των επιγραφών. ε) Οι κατηγορίες των επιγραφών (νόμοι, ψηφίσματα, διατάγματα βασιλέων, επιστολές αυτοκρατόρων, αναθηματικές επιγραφές, επιτύμβιες επιγραφές κλπ.). στ) Η συμβολή επιλεγμένων επιγραφικών κειμένων στην μελέτη των επιμέρους κλάδων της Αρχαίας Ιστορίας (θεσμοί, κοινωνία, θρησκεία, ιστορική γεωγραφία κλπ.). Για την εξοικείωση των φοιτητών με τα ενεπίγραφα μνημεία πραγματοποιούνται επισκέψεις και επί τόπου μελέτη σε Μουσεία.

Το μάθημα επικεντρώνεται στην απονομή του δικαίου στο Βυζάντιο (324-1453) και συγκεκριμένα στα δικαστήρια και τα δικαιοδοτικά όργανα της πρωτεύουσας και των επαρχιών. Θα μελετηθούν οι μαρτυρίες των νομικών και αφηγηματικών πηγών, των εγγράφων και των σφραγίδων και θα εξεταστούν κριτικά οι αντικρουόμενες απόψεις της νεότερης έρευνας για τα δικαστήρια και τους δικαστικούς λειτουργούς. Θα τονιστούν τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του βυζαντινού δικαστικού συστήματος σε κάθε περίοδο και οι αλλαγές που εισήχθησαν κατά καιρούς από τους αυτοκράτορες. Θα μελετηθούν επίσης συγκεκριμένα παραδείγματα δικών μεταξύ ιδιωτών ή μεταξύ δημοσίου και ιδιωτών και θα αναλυθεί η διαφορετική αντίληψη που είχαν οι Βυζαντινοί δικαστές για τον νόμο και οι νομικές σπουδές στο Βυζάντιο.

Τo μάθημα αφορά στον καθορισμό του πλαισίου της διαμόρφωσης των διαβαλκανικών σχέσεων κατά τον μακρύ 19ο και κατά τον 20ό αιώνα. Κατά τον 19ο αιώνα τα βαλκανικά κράτη είχαν το πρόγραμμα της εθνικής τους ολοκλήρωσης. Η “Μεγάλη Ιδέα’’ των βαλκανικών κρατών καθόρισε και το είδος των φιλικών ή εχθρικών σχέσεών τους. Ιδιαίτερη σημασία είχε το Μακεδονικό για την εξέλιξη των ελληνοβουλγαρικών, ελληνοσερβικών σχέσεων, σερβοβουλγαρικών σχέσεων, το Κουτσοβλαχικό για την εξέλιξη των ελληνορουμανικών σχέσεων, το μέλλον της Αυστρο-Ουγγαρίας για τις σερβοκροατικές σχέσεις. Η ανάδυση αλβανικού εθνικού κινήματος τον 19ο αιώνα ήγειρε και το ζήτημα των σχέσεων των Ελλήνων, Σέρβων και Μαυροβουνίων έναντι των Αλβανών και της προοπτικής ίδρυσης αλβανικού κράτους. Οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν ανάμιξη στα βαλκανικά εθνικά ζητήματα και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν άρχισε τυχαία από τα Βαλκάνια. Στον Μεσοπόλεμο οι διαβαλκανικές σχέσεις καθορίστηκαν από την έκβαση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η ηττημένη Βουλγαρία διεκδικούσε τη Δυτική Θράκη, τη σερβική Μακεδονία και τη Νότιο Δοβρουτσά. Η εδαφική διέξοδος στο Αιγαίο καθόρισε τις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις, το Μακεδονικό τις βουλγαρογιουγκοσλαβικές σχέσεις, το Βορειοηπειρωτικό και το ζήτημα των Τσάμηδων τις ελληνοαλβανικές σχέσεις, το ζήτημα του Κοσόβου τις αλβανογιουγκοσλαβικές/σερβικές σχέσεις. Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι βαλκανικές εθνικές συγκρούσεις προσέλαβαν τραγικές διαστάσεις. Καθώς ο κομμουνισμός απέτυχε ως διεθνιστική ιδεολογία, τα εθνικά κατά βάση ζητήματα με ιδεολογικό μανδύα επηρέαζαν και τις σχέσεις των κομμουνιστικών κρατών όπως και της Ελλάδας με ορισμένα βαλκανικά κομμουνιστικά κράτη κατά τον Ψυχρό Πόλεμο στο πλαίσιο του διπολισμού. Ανάλογα με τη χρονική περίοδο που θα επιλεγεί για διδασκαλία σε κάθε εξάμηνο (1832-1918, 1918-1941, 1941-1945, 1945-1989) θα και προσδιοριστεί και το συγκεκριμένα αντικείμενο.